THƠ CỦA LÝ BẠCH - BÀI 118, 119 VÀ 120
Thầy Dương Anh Sơn
THƠ CỦA LÝ BẠCH
Bài 118
TẦM UNG TÔN SƯ ẨN CƯ 尋雍尊師隱居
Quần tiễu bích ma thiên, 群峭碧摩天,
Tiêu dao bất ký niên. 逍遙不記年。
Bát vân tầm cổ đạo, 撥雲尋古道,
Ỷ thụ thính lưu tuyền. 倚樹聽流泉。
Hoa noãn thanh ngưu ngoạ, 花暖青牛臥,
Tùng cao bạch hạc miên. 松高白鶴眠。
Ngữ lai giang sắc mộ, 語來江色暮,
Độc tự há hàn yên. 獨自下寒煙。
Dịch nghĩa:
Dãy núi cao xanh biếc chạm đến bầu trời, - Thong dong thưởng ngoạn chẳng cần nhớ tháng năm. – Vén mây trời tìm con đường xưa, - Dựa vào cây để nghe tiếng suối chảy. (c.1-4)
Con trâu xanh nằm chỗ hoa (rơi rải đầy) ấm áp, - Con hạc trắng ngủ trên cây tùng cao ! – Chuyện trò cho đến khi con sông đã nhuốm màu chiều, - Một mình lại đi xuống chốn khói sương lạnh lùng! (c.5-8)
Tạm chyển lục bát:
TÌM NƠI Ở ẨN CỦA THẦY UNG ĐÁNG KÍNH
Dãy non cao biếc chạm trời!
Tháng năm chẳng nhớ, thảnh thơi kể gì!
Vén mây tìm lối xưa kia,
Dựa cây tiếng suối nghe rì rào trôi.
Trâu xanh hoa ấm nằm ngơi,
Trên cao hạc trắng ngủ nơi đám tùng.
Chuyện trò, sông nhuốm chiều buông,
Một mình xuống chốn khói sương lạnh lùng.
Chú thích:
- tôn sư 尊師: chữ tôn xưng bậc thầy đáng kính trọng....
- quần tiễu 群峭: dãy núi cao chót vót, dựng đứng lại hiểm hóc. Nơi
có núi cao ngất ngưỡng, cao vút gọi là “tiễu bích 峭壁” (từ điển T.C)
- bích 碧: màu xanh lục, màu xanh biếc...
- ma 摩: sát, gần, cọ xát, chạm đến, tan mất, tiêu ma, mài giũa, thuận...
- tiêu dao 逍遙: thảnh thơi, thong dong, an nhàn, ung dung, thưởngthức, không bị bó buộc...
- bất ký niên 不記年: không nhớ gì tháng năm...
- bát 撥: vén lên, cạy bật lên, đẩy lên, bài trừ, khêu lên, gảy đàn...
- thính lưu tuyền 聽流泉: nghe tiếng nước suối chảy...
- hoa noãn 花暖: sự ấm áp của hoa. (Đây là những bông hoa rơi làm
tấm trải trên cỏ cho con trâu xanh nằm nghỉ ngơi ấm áp)...
- ngữ 語: chuyện trò, lời lẽ, kể chuyện, lời nói từ miệng, tiếng côn
trùng, chim chóc cũng gọi là ngữ . Vd: thiền ngữ 蟬 語 là tiếng ve
kêu, oanh ngữ 鶯語 là tiếng chim oanh hót... v.v....
- sắc mộ 色暮: cảnh sắc ,sắc màu buổi chiều xuống bắt đầu trời sắp
tối, màu chiều về tối đang thay đổi...
Bài 119
VIỆT NỮ TỪ KỲ TAM 越女詞 (期 三)
Da khê thái liên nữ, 耶溪採蓮女,
Kiến khách trạo ca hồi. 見客棹歌回。
Tiếu nhập hà hoa khứ, 笑入荷花去,
Dương tu bất xuất lai. 佯羞不出來。
Dịch nghĩa:
Cô gái hái sen nơi khe suối Nhược Da, - Thấy khách bèn ca hát và chèo thuyền quay về. – Cười rồi lẫn vào đám hoa sen ( rồi chèo) đi ! – Dường như xấu hổ không ra nữa!
Tạm chuyển lục bát:
KHÚC HÁT CỦA NGƯỜI CON GÁI NƯỚC VIỆT.
Khe Da cô gái hái sen,
Hát ca thấy khách, chèo thuyền về thôi!
Hoa sen lẫn tránh mỉm cười,
Chừng như e thẹn vào rồi chẳng ra!
Chú thích:
- Việt nữ 越女: từ thường dùng trong văn học Trung Hoa để nói đến nàng Tây Thi, người con gái nước Việt thời Việt vương Câu Tiễn. Đó là một cô thôn nữ vốn tên là Thi Di Quang 施夷光 làm nghề dệt vải vùng núi Trữ La, Gia Lãm, Chiết Giang, Trung Hoa. Trữ La có hai thôn Đông và Tây. Thi Di Quang ở thôn Tây nên có tên là Tây Thi. Tây Thi thời thôn nữ rất đẹp, vẻ mặt đoan chính ,ăn mặc giản dị, dù không điểm trang. Về sau, nàng được Phạm Lãi và Văn Chủng là hai vị cận thần của của Việt vương Câu Tiễn rước về dạy phép tắc, lễ nghi dâng cho vua nước Ngô là Phù Sai để dùng kế mỹ nhân làm cho vua Ngô chểnh mãng chính sự. Ngô Phù Sai sủng ái Tây Thi cho xây cung Xuân Tiêu (春宵宮) và đài Cô Tô(姑蘇臺) để ngày đêm gần gũi người đẹp bỏ bê việc nước. Nghe lời Tây Thi ,Phù Sai đã thả Câu Tiễn sau một thời gian cầm tù khổ dịch bên nước Ngô khi bị bại trận, mặc dù quan đại thần Ngũ Tử Tư nhiều lần can gián. Khi trở về nước, Câu Tiễn lo rèn luyện binh mã đánh bại được nước Ngô trả thù được hận cũ.....
- từ 詞: một lối văn để ca hát (từ khúc 詞曲), lời văn, các chữ dùng làm tiếng đêm, trợ ngữ trong câu văn(Vd: hề, ta, chỉ, tư 兮, 些, 只, 斯... v.v...)
- Da khê 耶溪: dòng suối tên đầy đủ là Nhược Da Khê 若耶溪 ở vùng Cối Kê nước Việt thời Việt vương Câu Tiễn 越王勾踐 (trị vì từ 496-465 TCN). Nước việt của Câu Tiễn sau khi đánh bại Ngô Phù Sai đóng đô ở Lang Nha 琅琊 là một trong năm bá chủ cuối thời Xuân Thu chiếm lĩnh một vùng đất rộng ở bắc Chiết Giang và phía nam Giang Tô tức vùng Thượng Hải ngày nay.
- hà hoa 荷花: tức hoa sen, có khi gọi là liên hoa 蓮花 ... v.v...
- dương tu 佯羞: giả vờ e thẹn, dường như thẹn thùng (tu)....
Bài 120
TƯƠNG DƯƠNG CA 襄陽歌
Lạc nhật dục một Hiện Sơn tê (tây), 落日欲沒峴山西,
Đảo trước tiếp ly hoa hạ mê. 倒著接蓠花下迷。
Tương Dương tiểu nhi tề phách thủ, 襄陽小兒齊拍手,
Lan nhai tranh xướng “Bạch đồng đê”. 欄街爭唱白銅鞮。
Bàng nhân tá vấn tiếu hà sự, 傍人借問笑何事,
Tiếu sát sơn công tuý tự nê. 笑殺山公醉似泥。
Lô tư thược, anh vũ bôi, 鸕鶿杓,鸚鵡杯,
Bách niên tam vạn lục thiên nhật, 百年三萬六千日,
Nhất nhật tu khuynh tam bách bôi. ㇐日須傾三百杯。
Dao khán Hán Thuỷ áp đầu lục, 遙看漢水鴨頭綠,
Kháp tự bồ đào sơ bát phôi. 恰似蒲萄初醱醅。
Thử giang nhược biến tác xuân tửu, 此江若變作春酒,
Luỹ khúc tiện trúc Tao Khâu đài. 壘曲便築糟丘臺。
Thiên kim tuấn mã hoán tiểu thiếp, 千金駿馬換小妾,
Tuý toạ điêu yên ca “Lạc mai”. 醉坐雕鞍歌落梅。
Xa bàng trắc quải nhất hồ tửu, 車傍側挂㇐壺酒,
Phụng sinh long quản hành tương thôi. 鳳笙龍管行相催。
Hàm Dương thị thượng thán hoàng 咸 陽 市上 嘆 黃
khuyển, 犬,
Hà như nguyệt hạ khuynh kim lôi. 何如月下傾金罍。
Quân bất kiến: Tấn triều Dương công 君不見 晉朝羊公
nhất phiến thạch, ㇐ 片石,
Quy long bác lạc sinh môi đài. 龜龍剝落生莓苔。
Lệ diệc bất năng vi chi đoạ, 淚亦不能為之墮,
Tâm diệc bất năng vi chi ai. 心亦不能為之哀。
Thuỳ năng ưu bỉ thân hậu sự, 誰能憂彼身後事,
Kim phù ngân áp táng tử hôi. 金鳧銀鴨葬死灰。
Thanh phong lãng nguyệt bất dụng 清 風 朗 月 不 用
nhất tiền mãi. ㇐錢買,
Ngọc sơn tự đảo phi nhân suy. 玉山自倒非人推。
Thư Châu thược, lực sĩ đang, 舒州杓,力士鐺,
Lý Bạch dữ nhĩ đồng tử sinh. 李白與爾同死生。
Tương Vương vân vũ kim an tại, 襄王雲雨今安在,
Giang thuỷ đông lưu viên dạ thanh. 江水東流猿夜聲。
Dịch nghĩa:
Mặt trời sắp lặn muốn chìm ẩn phía tây núi Hiện, - Mặc áo vội vàng đến gần hàng rào mê mãi dưới khóm hoa. - Ở thành Tương Dương trẻ con đều cùng vỗ tay . – Ngăn con đường, tranh nhau hát bài “Bạch đồng đê”. (c.1-4)
Người bên cạnh hỏi rằng: “Cười vui chuyện gì thế?” – Cười chết đi được ông già vùng núi say bét như bùn đất! – Muổng Lô Tư, chén Anh Vũ, - Trăm năm ba van sáu ngàn ngày. (c.5-8)
Mỗi ngày nên (uống) dốc hết ba trăm chén! – Đứng xa nhìn con sông Hán với những con vịt có đầu màu xanh lục. – Đúng lúc rượu nho mới lên men còn đục, - Nếu như con sông này biến đổi làm thành (dòng) rượu xuân. (c.9-12)
Đài Tao Khâu chồng chất xây cất uốn cong từ bã rượu, - Đổi nàng hầu lấy ngựa giỏi (đáng) ngàn vàng. – Say sưa ngồi trên yên ngựa có chạm khắc ca hát bài “Mai rụng”, - Bên cạnh xe,treo một bầu rượu.(c.13-16)
Cái sanh dáng phượng và chiếc sáo hình rồng thúc giục nhau! - Ở nơi chợ Hàm Dương con chó vàng kêu than! – Sao bằng dưới trăng nghiêng chén rượu vàng! – Anh thấy không: Dương công triều nhà Tấn (chỉ còn) một phiến đá. (c.17-20)
Chiếc đầu con rùa đã đổ nát, rêu đã mọc, - Nước mắt rồi cũng không thể làm cho (việc) hư hỏng, đổ nát! – Tấm lòng rồi cũng không thể làm cho buồn thương! – Ai có thể còn lo buồn ở bên kia cho tấm thân sau khi mất đi? (c.21-24)
Con vịt trời vàng,con vịt bạc đã là tro tàn chôn cất khi chết đi! - Gió
mát ,trăng sáng không dùng một đồng nào để mua. – Núi ngọc tự đổ ngã, không có người xô đẩy, - Muỗng Thư Châu, người khỏe mạnh (gõ) leng keng! (c.25-28)
Lý Bạch cùng ngươi sẽ cùng chết sống với nhau! - Mây mưa cùng Tương Vương nay ở chốn nào?! – Dòng sông trôi về hướng đông, tiếng vượn kêu ban đêm. (c.29-31)
Tạm chuyển lục bát:
BÀI CA TƯƠNG DƯƠNG.
Hiện Sơn trời lặn về tây,
Dưới hoa mặc áo mê say vội vàng!
Trẻ Tương Dương vỗ tay rang,
Bài “Giầy” tranh hát rộn ràng đường ngăn.
Cười gì?! Người cạnh hỏi thăm,
Rộn cười già núi bùn lăn say nhừ!
Chén anh vũ ,muỗng lô từ,
Trăm năm ba vạn sáu dư ngàn ngày.
Ba trăm chén rót mỗi ngày!
Nhìn xa sông Hán vịt bày đầu xanh.
Bồ đào vừa lúc dậy tăm,
Nếu con sông đó thành dòng rượu xuân.
Đài Tao Khâu ,bã đắp cong,
Vợ hầu đổi ngựa ngàn vàng giỏi hay!
Hát say yên chạm: “Lạc mai”,
Cạnh xe bầu rượu treo cài bên hông.
Giục nhau sênh phượng, sáo rồng
Ngân dài giữa chợ Hàm Dương chó vàng.
Sao bằng nghiêng chén dưới trăng,
Thấy chăng: nhà Tấn Dương công triều này.
Đầu rùa đá hỏng rêu bày!
Lệ rồi chẳng thể tuôn đầy trào dâng!
Lòng không còn những đau buồn,
Tấm thân ai kẻ về sau lo giùm?
Diệc vàng, vịt bạc tro chôn!
Gió trong, trăng sáng mua không tốn tiền!
Không người đẩy, núi ngọc nghiêng!
Muỗng Thư Châu gõ leng keng những người !
Mất còn, Lý Bạch cùng ngươi,
Mây mưa nay ở đâu rồi Tương Vương?!
Vượn kêu rú mãi đêm trường,
Con sông nước chảy xuôi dòng về đông!
Chú thích:
- Tương Dương 襄陽: là một thành có từ xưa nằm bên bờ sông Tương Giang bên Trung Hoa (nay thuộc tỉnh Hồ Bắc,T.H), con sông này là hợp lưu các con sông Hán Thủy, Du Thủy, Đan Giang, Tích Thủy rồi chảy vào con sông lớn Trường Giang. Tương Dương và Phàn Thành đối diện nhau hai bên TươngGiang là hai thành quan trọng. Thời Tam Quốc, Tương Dương và Phàn Thành là nơi xảy ra những trận đánh quyết liệt giữa quân của Quan Vũ nhà Thục Hán và quân của Tào Tháo (219 SCN). Thời Nam Tống,trận đánh cuối cùng nơi hai thành này với quân Mông Cổ đã đưa nước Trung Hoa vào tay người Mông Cổ đổi tên thành nhà Nguyên(1273)....
- Hiện Sơn 峴山: tên một núi nhỏ ở gần thành Tương Dương.
- đảo trước 倒著: lật lại chiếc áo để mặc vào...
- tiếp 接: vội vàng, nối tiếp, gặp gỡ, giao tiếp, đỡ lấy, gần thấy...
- ly 蓠: bờ rào, hàng rào, cỏ giang ly...
- mê 迷: mê say, mê lầm, mê đắm, lạc mất, ham hố, lờ mờ...
- tề phách thủ 齊拍手: đều cùng (tề) vỗ tay đánh nhịp (phách thủ)...
- lan nhai 欄街: ngăn chặn(lan) đường phố (nhai) lại.
- bạch đồng đê 白銅鞮: tên bài ca dao “giầy (đê) làm bằng đồng trắng” thời đó có những câu như: “Nhật mộ đảo tái quy, Mính đính vô sở tri, Phục năng kị tuấn mã, Đảo trứ bạch tiếp ly” (Tối đến ngày lại đi, Say sưa chẳng biết gì, Lại hay cưỡi tuấn mã, Giậu hoa, ngã bám thì). [nguồn: thivien.net]
- tiếu hà sự 笑何事: cười vui chuyện gì thế ...
- tiếu sát 笑殺: cười chết đi được, cười rộn, cười hết sức mình...
- sơn công 山公: ông già ở vùng núi non...
- lô tư thược, anh vũ bôi 鸕鶿杓, 鸚鵡杯: cái muỗng, cái thìa(thược) trông ngang giống như con chim cốc (lô tư) chuyên mò cá dưới sông; cái ly, cái cốc (bôi) uống rượu nhìn từ dưới lên trông như con chim anh vũ...
- Hán Thủy 漢水: một con sông ở vùng Hồ Bắc, Trung Hoa chảy vào Trường Giang (長江) còn gọi là sông Dương Tử(扬子江), là con sông dài nhất Trung Hoa chảy từ phía tây sang đông rồi chảy vào biển Hoa Đông.
- áp đầu lục 鴨頭綠: một loại vịt có đầu điểm lông xanh thường sống trên sông hồ...
- kháp 恰: vừa lúc, vừa vặn, vừa khớp, thích hợp...
- bồ đào sơ bát (phát) phôi 蒲萄初醱醅: bồ đào là loại rượu được làm từ trái nho mới bắt đầu lên men (sơ bát phôi)...
- lũy khúc 壘曲: thành lũy uốn quanh co...
- tiện trúc 便築: dùng làm đồ xây dựng, kiến trúc...
- Tao Khâu đài 糟丘臺: cách nói của Lý Bạch vể tên đài được dựng nên bằng bã rượu khi nấu xong theo trí tưởng tượng của ông! Tao Khâu: gò đống lớn (khâu) làm từ bã rượu, đồ bỏ đi (tao)...
- tuấn mã 駿馬: loại ngựa chạy bền sức, chạy nhanh và dáng dấp cao đẹp người ta vẫn gọi là ngựa hay, ngựa giỏi...
- điêu an 雕鞍: chiếc yên (an) ngựa bằng da có khắc(điêu) hoa văn...
- Lạc mai 落梅: tên một bài hát thời Lý Bạch có tên đầy đủ là”Mai hoa lạc”...
- Hàm Dương 咸陽: kinh đô nhà Tần sau khi thống nhất Trung Hoa (221TCN). Thời nhà Đường của Lý Bạch, kinh đô dời về Trường An cách Hàm Dương về phía tây 20 Km...
- hoàng khuyển 黃犬: con chó vàng do câu chuyện: thời Tần Nhị thế ở thành Hàm Dương, Lý Tư là một công thần từ thời vua trước nhưng vì bị dèm pha khiến vua Tần kết tội đáng chết đem ra chém ngang lưng ở chợ Hàm Dương .Trên đường đi, ông đã nói với con: “Ta muốn cùng con được dắt con chó vàng đi ra cửa phía đông đến ấp Thượng Sái đuổi bắt con thỏ khôn nhưng không làm thế nào còn được nữa!”
- lôi 罍: chén rượu có vẽ hình mây cùng sấm sét (vân lôi 雲雷), gọi tắt là lôi.
- Dương công 羊公: tức Dương Hỗ 羊祜, trấn thủ thành Tương Dương đời Tấn, được sĩ dân yêu mến. Khi mất được lập bia ở núi Nghiễm. Khách đến viếng có nhiều người đổ lệ nên Đỗ Dự gọi là “Trụy lệ bi” (bia rơi lệ)
- bác lạc 剝落: rụng rơi, đổ nát, hủy hoại, lưu lạc, tổn hại, bị cách chức...
- bất năng 不能: không thể được, không còn được...
- ưu bỉ 憂彼: lo lắng ở bên kia (bỉ)...
- thân hậu sự 身後事: tấm thân sau khi chết đi, tấm thân về sau...
- kim phù ngân áp 金鳧銀鴨: con vịt trời (phù: hoặc con diệc hay le le) bằng vàng, con vịt bằng bạc. Đây chỉ những đồ trang hoàng được đem táng cùng người chết..
- lãng nguyệt 朗月: trăng sáng, cùng nghĩa với “minh nguyệt”.
- suy 推: đẩy ra, trừ bỏ, làm cho đổ, cắt xén, từ chối, đùn đẩy...
- thang(đang, đương, sanh) 鐺: tiếng gõ leng keng, trang sức phụ nữ, cái sanh, cái chảo nấu ăn...
- Tương Vương 襄王: tức vua Sở Tương Vương 楚襄王 cùng Tống Ngọc 宋玉 đến chơi đài Vân Mộng 云梦 thấy cảnh tượng ở Cao Đường 高唐 thay đổi nhanh chóng,biến hóa liên tục. Tống Ngọc đã nói cho vua biết đó là khí của mây gọi là “triêu vân 朝云” (mây buổi sáng), rồi kể câu chuyện tiên vương từng đến đây săn bắn , có lần mệt mỏi ngủ thiếp đi nằm mộng thấy một cô gái đẹp đẽ hiện lên nói: “Thiếp là thần nữ ở Vu Sơn, làm khách ở Cao Đường nghe nói ngài đến chơi nên thiếp nguyện trải chăn gối cho ngài“.
Khi từ biệt, nàng nói thêm; “Thiếp ở phía nam Vu Sơn, sáng làm mây chiều làm mưa ở Cao Đường”. Tỉnh giấc, vua thấy trời đang giăng mây và truyền cho xây một miếu thờ cho thần nữ Vu Sơn gọi tên là miếu “Triêu vân 朝云”(lời tựa “Cao Đường phú 高唐赋”của Tống Ngọc)....
(Lần đến: THƠ CỦA LÝ BẠCH – Bài 121,122 và 123)
Dương Anh Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét