Nhớ Cô Phương

GIỚI THIỆU
Được tin buồn cô Hoàng Thị Diệm Phương (nữ sĩ Hoàng Hương Trang) cựu giáo sư trường trung học Nguyễn Huệ Tuy Hòa, Phú Yên qua đời. Đồng môn Phan Ngọc Giang tưởng nhớ đến công ơn dạy dỗ của người thầy kính mến. Anh ghi lại "những cảm nghĩ còn canh cánh bên lòng".
Xin chia sẻ đến quý Thầy Cô, quý Đồng Môn và Thân Hữu.
Trân trọng
NHHN

NHỚ CÔ PHƯƠNG
Phan Ngọc Giang

Lâu rồi không có dịp trải lòng cùng các huynh đệ tỷ muội, chiều nay, mở máy tính thấy một tin ngắn, bàng hoàng viết vội mấy hàng cùng chư vị.

Cô Phương, nữ sĩ Hoàng Hương Trang đã ra đi.

Một người thầy, một cô giáo đã ra đi. Đã có nhiều đồng môn và thầy cô khác đã có lời ca ngợi và tôn vinh, nên tôi không cần phải viết gì thêm nữa, nhưng với cô Phương, mình có vài  suy nghĩ còn canh cánh bên lòng nên viết ra đây vài cảm nghĩ gởi trong phạm vi hẹp.

Thời tụi mình học đệ ngũ, đệ tứ cô Phương về dạy trường Nguyễn Huệ thì quả thật là một đóa hồng lạc giữa rừng gươm, giữa những ông giáo khắt khe: thầy Toản dáng người cao dong dỏng, với bàn tay sắt, lúc nào cũng lăm le giáng vào đầu những bạn nào sơ ý,  lôi thôi trong y phục, giày giép hình như lúc nào mắng học sinh cũng chỉ một câu ngắn “thằng khỉ kia lại đây“ và tiếp theo là  một tát tai như trời giáng, Thầy Gạch mặt thiết diện phán quan, ít có học sinh nào muốn gần gũi, dù trong thâm tâm thầy chỉ muốn giữ một quan niệm nghiêm khắc về giáo dục,”Giáo bất nghiêm sư chi nọa, phải dữ dằn nghiêm khắc với chúng mày chúng mày mới nên người”. 

Cũng còn một vị thầy khả kính tài năng dạy toán - không cần nhắc tên mọi người đều biết - mà cách thức ứng xử thật là “ văn”- (đối chọi với võ) để xử phạt các học sinh lôi thôi: bạn nào nhảy cửa sổ trốn học cho 1 điểm  (điểm trên 20), mất giày, giép trong lớp học được lãnh 2 hoặc 3 điểm, đi học mà quên tập vở cũng 2, 3 điểm gì đó v.v..., thầy ứng xử thật ngắn gọn mà hiệu quả, không phí nhiều lời, chỉ  cần đánh đồng học lực với tư cách là đủ, ngắn gọn chẳng phải là tiêu chuẩn của văn chương lẫn toán học hay sao?. Vị thầy hồi ấy có nghĩ ra lý thuyết  ”hiện sinh tử”, không biết lâu nay thầy có đào sâu thêm về thuyết này, riêng  thuyết này đã giúp ích tôi rất nhiều khi học về kỹ thuật phân kênh thời gian trong truyền tin TDM (time division multiplex).

Có rất ít thầy giáo giám cởi mở hào hiệp như Thầy Bình dạy Lý Hóa hay thầy Đằng đẹp trai, mãi về sau mới có vài vị tốt nghiệp từ Saigon hoặc từ Huế về dạy, lúc ấy bọn mình cũng vừa lớn lên, gặp những ông giáo trẻ đầy lương tâm và cởi mở, thầy trò mới thân mật, gần gũi hơn, những thầy ấy chắc đã để lại trong trong chúng ta những hình ảnh tốt đẹp khó phai, mà kết quả học tập cũng khả quan: thầy Trương Tấn Lực, Từ Hữu Đán, Nguyễn Xuân Thu v.v.

Nhắc lại những kỷ niệm về những lão sư khó tính này, tôi không hề oán trách mà chỉ muốn nêu ra như những kỷ niệm gợi nhớ, vả lại một cái tát tai thì có nghĩa gì so với những điều huấn nhục trong các quân trường mà đa số huynh đệ ở đây cũng đã trải qua, vả lại một chút ít roi vọt để dẫn đắt đệ tử đi về chánh đạo, chớ có chạy theo làm đệ tử của ma quỷ thì nên lắm chứ, học trò thời nào củng chỉ đứng sau ma với quỷ thôi mà, vả lại môt tát tai để khi rời ngôi trường có thêm kỷ niệm, có thêm dĩ vãng ấy mà.

Giữa sân trường Nguyễn Huệ khô cằn buổi ấy thì hình ảnh cô Phương bước vào trường quả đã làm thay đổi không khí, cảnh quang của sân trường tưng bừng, tươi tắn hơn, những giờ học vẽ với cô Phương, vì là môn nhiệm ý, bọn mình học hành nhẹ nhàng như những giờ giải trí sau những giờ học toán nặng đầu hay những giờ lý hóa mệt óc. Tuy thời gian học ngắn ngủi nhưng cô cũng truyền đạt cho chúng mình một ít kiến thức và kỹ thuật cơ bản về hội họa, dạy một môn nghệ thuật mà  phải giữ gìn giữa tính hàn lâm, mô phạm và phóng khoáng của nghệ sĩ thì quả là khó khăn, cô chưa giám đưa ra  phổ biến những trào lưu hội họa mới khó hiểu mà chỉ gò trong những kỹ thuật viễn cận, cách thức tô bóng và ánh sáng theo chương trình.

Cô nhắc lại những nét tỉ mỉ cần có trong hội hoa như những kỹ thuật điêu khắc trên một tác phẩm chỉ nhỏ bằng hạt thóc của “xính xáng” Đới Ngoạn Quân, mà cô được  truyền thụ hay những nét yêu kiều và đầy huyền thoại của bức tranh Lajoconde của Léonard.de Vinci, điều này đã gây ấn tượng sâu sắc lâu dài trong tôi, một hôm đi dạo trên đường phố Saigon nhìn vào phòng vẽ của một họa sĩ thấy có bức Lajoconde thầm nhớ lại những buổi học vẽ với cô Phương hồi đệ tứ, về nhà mở mạng internet xem lại bức Lajoconde thật giả trên khắp thế giới lòng thấy nao nao khó diễn tả nhìn thiên hạ sao chép nhiều quá, các họa sĩ lại phóng tác lại bức này theo mọi khuynh hướng khác nhau từ cổ điển, hiện thực đến lập thể và trào lộng thầm nghĩ sao mình không vẽ một bức. Sau hai tháng miệt mài tôi cố chép lại bức Lajoconde nhưng chưa bao giờ thực hiện được nụ cười bí hiểm của nàng Mona Lisa (người phàm như chúng mình khó bắt chước được thiên tài là chỗ đó nhưng rồi sau khi vẽ xong cũng có cảm hứng viết ra được 4 câu thơ con cóc: ánh mắt Tây phương chẳng gợn sầu, môi hàm tiếu gợi nét Tô châu, dư ba chẳng đọng riêng trời Ý, phơ phất đan thanh rợp địa cầu).

Tranh vẽ của đồng môn Phan Ngọc Giang

Cô Phương đa tài từ hội họa đến văn chương thi, văn và âm nhạc, nhớ hồi cuối năm học 1963-1964 trường NH có tổ chức môt đêm văn nghệ để gây quỹ là từ thiện tại rạp Diên Hồng đêm ấy có ban nhạc là những chàng tay trống tay đờn, một số cây nhà lá vườn học sinh Nguyễn Huệ còn có vài anh học sinh Cường Để Qui Nhơn – là học trò của thầy Nguyễn Đức Giang - từ Bình Định vào giúp sức, trong đêm văn nghệ, sau tiếng sáo dặt dìu của thầy Lê Chí Tế là giọng ngâm thơ của cô Phương, dường như ngâm theo một tuồng tích gì đó trong”sương gió bến Tầm Dương”:

‘Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách,

Quạnh hơi thu lau lách đìu hiu

Người xuống ngựa khách dung chèo

Chén quỳnh mong cạn nhớ chiều trúc ty …

{Bạch cư Dị-tỳ bà hành, Phan Huy Vịnh dịch)

…………………………………………………

“Tư mã chàng ơi…”

Nếu Bạch lạc Thiên - Giang châu tư mã đêm năm xưa đã rơi lệ ướt đẫm áo xanh (Giang Châu tư mã thanh sam thấp) bên nàng thương phụ nghệ sĩ già đã tạo nguồn cảm hứng cho bao nhiêu khách văn chương Việt với Xuân Diệu  thổn thức từ  tiếng Nguyệt Cầm “Long lanh đáy sỏi vang vang hận/ Trăng nhớ Tầm dương, nhạc nhớ người “mà ray rưt mãi đến “sương bạc làm thinh khuya nín thở, nghe sầu âm nhạc đến sao Khuê”,  Vũ Hoàng Chương phải than thở “niềm nhân thế  chua cay người lịch duyệt,tình giang hồ chua xót lệ Giang châu”, đến Cung Tiến trong Nguyệt Cầm “Trăng Tầm dương lung linh bóng sáng, từng thoáng lệ ngân, mà lòng phân vân cuồng điên nhớ.,....,. ai nhớ nương tử trong đêm nao trăng thanh trong lời hát, chết theo nước xanh”, rồi Dương Thiệu Tước cũng “cung đàn nhỏ lệ Tầm Dương”, Bùi Giáng lang thang giữa đôi bờ hư thực đi giữa “mùa xuân phía trước miên trường phía sau” cũng có lúc buâng khâng ”hỏi rằng đất trích chiêm bao, sá gì ngẫu nhĩ mà chào đón nhau “ , và còn nhiều nữa, thế thì, đêm văn nghệ ở rạp Diên Hồng ấy hẳn cũng có nhiều giọt lệ thầm rơi theo giọng ngâm thổn thức của cô Phương. Buổi văn nghệ có trình diễn vở kịch “Nhất Tiếu” mà các diễn viên là các học sinh trong 5 lớp đệ tứ năm ấy, tôi còn nhớ có Lương văn Phu, Phạm Thăng Bình, Lê Mảy, chị Châu - mà tôi không nhớ rõ họ tên trong vai Bao Tự, Nguyễn văn Năm, bây giờ là Tiến sĩ luật khoa ở Mỹ mà lâu nay tôi không có tin tức. Kể ra ở một tỉnh nhỏ có một đêm văn nghệ như vậy ở thời điểm ấy quả là một thành công lớn.

Hồi năm 2005 một nhóm nhỏ thầy trò Nguyễn Huệ ở Saìgon có một cuộc gặp gỡ tại Thảo Cầm Viên, cô Phương có hát một bài do cô sáng tác và sau đó cô ngâm bài thơ Hổ Nhớ Rừng của Thế Lữ (chắc cô thầm nghĩ thầy trò NH lúc này đã cùng một lứa phương trời lận đận như những hùm thiêng khi đã sa cơ rồi).

Những năm cuối thập niên 70 cô Phương có viết vài truyện ngắn, có truyện đăng trong tạp chí Văn, còn nhớ một truyện là “Vườn Huệ Trắng”, thời gian ấy khi viết truyện chắc cô Phương cũng chịu ảnh hưởng ít nhiều của phong trào văn nghệ hiện sinh, trong truyện có một nhân vật thất tình, nhân vật ấy sáng tác những bức tranh theo đủ khuynh hướng vừa hiện thực vừa trừu tượng để gởi gắm điều gì đó với tình nhân rồi tìm đến cái chết để chấm dứt cái phi lý của cuộc đời, bằng cách phủ đầy hoa huệ trong phòng ngủ, ôi cái chết đầy thơm tho và đầy nghệ thuật vị nghệ thuật hiện sinh. Đây là con đường ngắn ngủi ngoạn mục để băng qua từ kiếp phù sinh qua thành Uổng tử đó sao?. Sau này tôi có đọc một bài thơ cũng của cô Phương với tựa đề Người Quét Phố, bài thơ này mang nhiều tính hiện thực và như những giọt lệ khóc thầm cho kiếp phù sinh của những kẻ trầm luân, tôi không nhớ hết bài thơ nhưng hiểu được nội dung nỗi lòng của cô Phương lúc ấy thật bồ tát mà những giọt  lệ thầm khác gì những giọt nước cành dương  làm gì không thấm mát lòng người. Vài tác phẩm nêu ra  đây chưa đủ, và không hề đủ để tiêu biểu cho toàn bộ sự nghiệp văn chương của cô Phương khá đồ sộ, hơn nữa đây chỉ là những tác phẩm tôi có dịp đọc qua muốn nêu ra như để gợi lại vài kỷ niệm và cảm nghĩ.

Giờ này Cô Phương đã thanh thản ra đi chắc phải thanh thản mới dựng sẵn một tấm bia ở Huế. Thôi hãy để một thiền sư thi sĩ tiễn cô bằng mấy câu thơ họa là lời thơ có thay thế mấy câu kinh: 

Cõi người có bao nhiêu

Mà tình người vô lượng

Còn chi trong giả tưởng

Hay một vết chim bay (Phạm Thiên Thư)

Bọn mình hầu hết đã trải qua thời xuân xanh với khoa học toán để chuẩn bị cho nghề nghiệp, đến thời trung niên đầy biến động cũng phải bôn ba với cuộc sống, ít có thì giờ với văn chương, cô Phương đa tài, tài từ thi ca văn chương, âm nhạc, hội họa  giờ này đã ra đi, tôi chỉ học được ở cô một chút ít hội hoa, nguệch ngoạc vài nét chẳng theo trường phái nào cả, nhớ Cô Phương, xin trình các bạn vài bức xem chơi. Trong bức Núi Nhạn Sông Đà tôi theo một bức ảnh demo trong trang web Nguyễn Huệ HN, tôi tưởng tượng ra non nước quê hương mình ở vào thời kỳ chưa có những công trình nhân tạo, còn những chiếc thuyền buồm ngược dòng, theo mùa gió nồm v.v… 

Tranh vẽ của đồng môn Phan Ngọc Giang

Ở giữa tôi có thêm hình ảnh của của một ốc đảo, ốc đảo có thêm vào cũng không mất đi tính hiện thực bởi chuyện biến đổi dâu bể của thời gian, của giòng đời có như không dẫu hai ngọn núi gần có vẻ vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt (thanh sơn y cựu tại, kỷ độ tịch dương hồng). Trên không cũng có vài chú mòng biển dương cánh bay về núi nhạn. Thời đi học tôi còn biết nhiều anh em huynh đệ ở đây nhiều tài năng hơn tôi về mọi mặt, cũng nhờ nghệ thuật giúp ta thư giãn ít nhiều và cũng vơi đi phần nào của nhân sinh hệ lụy, không phải Victor Hugo đã từng dạy “ton art purifie ton âme”. Cũng mong các bạn hiền mình có thì giờ xin chỉ giáo.

Tôi cũng gởi theo đây một tấm ảnh của thầy trò NH tại Saigon

hồi 2005.

- Hàng ngồi: từ bên phải sang: Gs Tùng (dạy lý hóa), Gs Trần Xuân Phúc, Gs Nguyễn Đình Hối , Gs Thơ (giám thị, dạy Anh văn), Gs Nguyễn văn Chút (mang kính râm), cô Phương (hội hoạ), kế đến 3 giáo sư mới dạy sau này tôi không biết tên ,ngồi sát góc trái là Gs Nguyễn Đình Quỹ.

- Hàng đứng, từ trái sang: Đào Tấn Hoan, Huỳnh Thiên Lộc (học sau lứa bọn mình 4 năm), Phan Ngọc Giang, Lương Công Tổng (sau 2 năm) v,v…, mang kính đen là Đinh Hồng Hạnh (sau 2 năm), gần giữa tấm ảnh là hai chị em Thanh Hà, Vân Phượng, cô mặc áo đỏ tôi khg quen, kế đến là cặp vợ chồng Nguyễn Hữu Lệ-Ngọc Anh,  Trần Đại (tiệm may Trần Quảng), kế đến một chị mà tôi khg biết tên, tiếp theo là Nguyễn thị Bích Ngọc, Lê Văn Cử (trước tụi mình 2 năm, anh  của L.V. Trường), cuối hàng bên phải là Nguyễn Đình Mính (sau tụi mình 3 năm, em của NG. Đình Công, Nguyễn Đình Quang), áo xanh đứng kế Mính là Đặng Như Đồng (sau  4 năm, là em của Đặng Như Thường, cái tên ghép với một giai thoại nổi tiếng chắc ai cũng biết còn  Đặng Như Ích, em của Thường đã mất cách đây 3 năm).

- Hàng sau: từ trái qua, đứng sau ngươi mang kính đen Đinh Hồng Hạnh là GS Định, dạy toán, chơi guitare classique rất hay, giữa tấm ảnh, người hơi nghiêng đầu là GS Hiệp (dạy sử đia), sau lưng người mặc áo đỏ là “sư hữu Lê Ngọc Hối”, tiếp theo là hai anh học trước 2 lớp (anh đứng bên phải là Phan đình Trọng).

- Hai người đứng sau cùng là Gs Dương Đình Đống và Trần Việt .

còn một người nữa: Gs Lâm Thành Bích (dạy toán năm đệ tứ) là người cầm máy ảnh nên không có trong ảnh).  

Xin chúc mọi người bình an, vạn phúc.

Phan Ngọc Giang

Tranh vẽ của đồng môn Phan Ngọc Giang