Côn Sơn Ca

 

CÔN SƠN CA

崑 山 歌

Bài ca Côn Sơn 

01   Côn Sơn có suối rì rào,

       Ta nghe vang vọng lao xao tiếng đàn.

       Côn Sơn mưa gội, rêu lan,

04  Ta ngồi làm chiếu, đá tràn xanh om.

      Dặm ngàn tùng biếc giữa non,

      Ta dừng ngơi nghỉ ở trong chốn này.

      Trúc xanh ngàn mẫu dấu bày,

08  Ta ngâm hò hát bên cây mát vời.

      Hỏi anh – sao chẳng về thôi?

      Bám theo đất bụi nửa đời buộc giăng?

      Muôn chung, chín đỉnh nào cần!

12  Phận tùy uống nước, rau ăn đủ liều.

     Thấy không: Đổng Trác vàng nhiều,

     Tám trăm - Nguyên Tải hồ tiêu hộc tràn.

     Bá Di, họ Thúc thấy chăng?

16 Thủ Dương chết đói chẳng ăn gạo rồi !

     Hiền, ngu: hai kẻ đôi nơi!

     Đều tìm ham muốn cho người mình thôi!

     Trong vòng trăm tuổi con người,

20  Rốt cùng cũng giống như đời cỏ cây!

     Vui, buồn, lo, sướng, đổi thay!

     Vẻ vang, tàn tạ, quay về nối nhau.

     Thế rồi gò núi, nhà cao,

24  Ai vinh, ai nhục mai sau qua đời?!

      Sào, Do, nếu có cõi người,

26  Hãy nghe ta hát ở nơi non ngàn! 

DỊCH NGHĨA: 

Côn Sơn có suối, tiếng nước chảy rì rào lặng lẽ, ta xem đó là tiếng đàn cầm – Côn Sơn có đá, nước mưa rửa sạch rêu bày ra đá màu biếc như ngọc, ta lấy đó làm chiếu để ngồi – Trong núi có thông, muôn dặm màu xanh biếc sạch trong, ta tha hồ ngơi nghỉ bên trong – Trong rừng có trúc, ngàn mẫu in dấu màu xanh lục đậm mượt mà ; ta tha hồ ngâm ngợi, hò hát bên gốc cây trúc - Hỏi anh sao chẳng quay trở về đi? Nửa đời đất bụi kéo dài và trói buộc bám riết! – Muôn chung, chín đỉnh lớn nào cần làm chi; uống nước suông, cơm rau tùy vào hoàn cảnh là đủ rồi – Anh có thấy chăng: Đổng Trác vàng đầy như một đống đất lớn; Nguyên Tải hồ tiêu cất tám trăm hộc - Lại thấy không: Bá Di cùng Thúc Tề, đất Thủ Dương chết đói, không ăn gạo!? - Hiền, ngu hai kẻ không như nhau, đều thỏa lòng ham muốn của mình – Con người sống trong vòng trăm tuổi, rốt cuộc cũng giống như cây như cỏ thôi ! – Vui, buồn, lo, sướng lần lượt đổi thay nhau đến và đi; vẻ vang, tàn lụi tiếp nối nhau – Gò núi hoặc nhà đẹp theo nhau cũng tình cờ, bất chợt thôi - Mai sau chết đi rồi, nào ai là kẻ hưởng vinh và nào ai là người chịu nhục – Cõi người nếu có loại người như Sào,như Do, hãy khuyên họ nghe ta hát khúc ca trong núi non. 

CHÚ THÍCH: 

- 崑山 Côn Sơn: tên một ngọn núi lớn ở Trung Hoa. Còn ở nước ta, tiền nhân cũng đặt tên một ngọn núi ở huyện Chí Linh (Hải Dương) là Côn Sơn. Đời Trần, thiền sư Trúc Lâm dựng am ở núi này, Huyền Quang tôn giả (tức Lý Đạo Tái từ quan đi tu) trụ trì chùa Ân Tứ ở đây. Ông ngoại Nguyễn Trãi là quan tư đồ Trần Nguyên Đán chọn nơi đây để thưởng hoa, vịnh nguyệt.

- 冷冷 lãnh lãnh: chảy rì rào lặng lẽ.

- 琴弦 cầm huyền: dây của cây đàn cầm (gồm 5 dây, do vua Thuấn làm ra (theo Kinh Lỗ). Về sau gọi chung các loại đàn là “cầm”.

- 雨洗苔鋪碧 vũ tẩy đài phô bích: mưa rửa sạch rêu bày lộ đá màu biếc như ngọc.

- 簟席 điệm tịch: chiếu làm bằng cói dùng để nằm, ngồi.

- 童童 đồng đồng: che giấu, mờ mờ, dáng vẻ sạch sẽ.

- 偃息 yển tức: dừng lại nghỉ ngơi.

- 印寒綠 ấn hàn lục: dấu vết âm u xanh mượt mà và mát lạnh.

- 吟嘯 ngâm khiếu: ngâm ngợi và hò hát.

- 膠梏 giao cốc: bám đeo và trói buộc.

- 飯蔬 phạn sơ: ăn loại rau cỏ có thể ăn được.

- 董卓 Đổng Trác: Thừa tướng đời Đông Hán. Trước đó đương thức Tiền tướng quân đời Hán Linh Đế. Khi Linh Đế mất, Đổng Trác phế vua còn nhỏ và chuyên quyền. Sau bị Lữ Bố lập mưu giết chết.

- 萬鐘 vạn chung: chung là đơn vị đo lường ngày xưa (1 chung = 6 hộc + 4 đấu); vạn chung: chỉ sự giàu có tột đỉnh ; chung: nghĩa khác là chuông.

- 塢 ổ: lũy nhỏ. Đổng Trác đời Đông Hán làm một thành nhỏ đặt tên là Mi Ổ. Có lẽ chữ “ổ” này chỉ về thành lũy chứa đồ sang quý của Đổng Trác.

- 元載 Nguyên Tải: đời Đường Đại Tông giữ chức Trung Thư Thị Lang, chuyên quyền lo tích lũy của cải và rất giàu có nhờ bòn rút khi làm quan. Về sau bị vua buộc tội chết.

- 伯夷,叔齊 Bá Di, Thúc Tề: con vua Cô Trúc đời Thương. Khi Chu Võ Vương diệt nhà Thương, hai anh em bỏ vào núi Thủ Dương ăn rau cỏ mà chết đói, quyết không ăn thóc nhà Chu.

- 華屋 hoa ốc: nhà lộng lẫy, cao sang, giàu có.

- 巢,由 Sào, Do: hai bậc cao sĩ đời vua Nghiêu quyết không để danh lợi, quyền chức lôi cuốn nên một đời ở ẩn trên núi dù bao lần được vua cho mời về kế vị.

- 不相侔 bất tương mâu: không ngang nhau, không bằng.

- 各 các: đều giống

- 迭 điệt: đổi thay dần, lần lượt thay đổi và mất mát

- 還相續 hoàn tương tục: nối theo nhau quay vòng

- 誰 thùy: ai , gì .Tiếng để hỏi

- 若有 nhược hữu: nếu có

- 徒 đồ: đi theo, hạng lũ, học  trò, phe đảng, đi bộ, những chỉ

- 山中曲 sơn trung khúc: khúc hát trong non ngàn 

*  Dương Anh Sơn chuyển dịch và chú giải 2009

(nguồn: ninh-hoa.com )