Thơ Lý Bạch - Bài 8, 9, 10

 

THƠ LÝ BẠCH - BÀI 8, 9, 10

Thầy Dương Anh Sơn chuyển dịch

                                                                          

       Bài 08      NGUYỆT HẠ ĐỘC CHƯỚC (kỳ tam)       月下獨酌其三

                 1      Tam nguyệt Hàm Dương thành,         1    三月咸陽城，

                         Thiên hoa trú như cẩm.                            千花晝如錦。

                         Thùy năng xuân độc sầu,                         誰能春獨愁，

                 4      Đối thử kính tu ẩm.                          4       對此徑須飲。
                         Cùng thông dữ tu đoản,                            窮通與修短，
                         Tạo hóa túc sở bẩm.                                造化夙所稟。

                         Nhất tôn tề tử sinh,                                   一樽齊死生 

                 8      Vạn sự cố nan thẩm.                        8      萬事固難審。
                         Túy hậu thất thiên địa,                              醉後失天地，
                         Ngột nhiên tựu cô chẩm.                          兀然就孤枕。
                         Bất tri hữu ngô thân,                                 不知有吾身，

              12       Thử lạc tối vi thậm.                         12      此樂最為甚。
                                           Lý Bạch                                             李白

        Dịch nghĩa :          Một mình uống rượu dưới trăng (bài ba).

                Thành Hàm Dương lúc tháng ba, ngàn đóa hoa ban ngày (trông) như là gấm vóc. Ai nào đó vẫn riêng buồn sầu khi mùa xuân đến. Trước cảnh sắc và tâm trạng như thế, (ta) bèn đi uống rượu. Sự hiểu biết cùng tận với sự dài ngắn ,giữa sự rộng lớn và nhỏ nhoi mà ông tạo đã sớm phú sẵn (từ khi mới sinh). Một chén rượu vào thì sự sống và cái chết đều như nhau! Muôn việc vốn đã khó xét đoán. Sau cơn say sưa, (ta) cũng quên trời đất, đi nằm ngơ ngẩn với chiếc gối lẻ loi chẳng còn biết thân ta có còn không! Vui này thật là quá chừng quá đỗi !

        Tạm dịch thơ :

                        MỘT MÌNH UỐNG RƯỢU DƯỚI TRĂNG (Bài 3)

                                        1       Tháng ba thành Hàm Dương,
                                                 Ngàn hoa như gấm vóc.
                                                 Riêng ai, xuân sầu vương,
                                       4        Trước cảnh, rượu bèn uống.
                                                 Ngắn dài : thấu lẽ cùng,
                                                 Ông tạo sớm bày sẵn.
                                                 Sống chết trong một chén,
                                        8       Muôn việc vốn khó lường !
                                                 Say tít quên trời đất !
                                                 Ngơ ngẩn nằm gối đơn.
                                                 Có thân ta : chẳng biết !
                                      12       Vui này sướng tột cùng !

      Chú thích :

- chước 酌 : rót rượu để uống, chỉ chung việc uống rượu, suy xét, cân nhắc.
- Hàm Dương 陽城 : nằm phía tây bắc kinh đô Trường An. Nay là một huyện tỉnh Thiểm Tây, Trung Hoa.
- trú 晝 : ban ngày, lúc có ánh sáng mặt trời.
- kính 徑 : đi, đường bộ nhỏ, đường tắt hẹp, thẳng, dùng như chữ hành (lên đường, đi. . ).

      bèn ( cùng nghĩa với chữ kính 竟).
- tu 須 : nên, thoáng chốc, chờ đợi, gấp gáp...
- cùng thông窮通 : hiểu thấu đáo đến nơi đến chốn, thông suốt tận cùng...
- tu đoản 修短 : dài ngắn. (Tu : tu sữa, rèn luyện , cao xa, dài lâu, ngay ngắn, noi theo... Đoản : ngắn ,nhỏ nhoi ,nông cạn...) Đây chỉ sự rộng lớn và nhỏ bé của con người khi ý thức về sự hiện hữu của mình trong vũ trụ, trời đất. Nó gần với cái nhìn về "tiểu vũ trụ hay tiểu ngã" và "đại vũ trụ hay đại ngã" trong triết học Ấn Độ (atman & brahman).
- túc 夙 : sớm, vốn có sẵn từ trước, kính cẩn.
- bẩm 稟 : ban cấp, chịu nhận, trời cho sẵn (phú bẩm).
- tề 齊: trong, ở giữa, ngang nhau, đều nhau, tề chỉnh, nhanh chóng, cùng nhau...
- cố 固: vốn đã, vững bền, cố chấp...
- thẩm 審 : xét đoán, thẩm định, xét kỹ, xét cho rõ, cẩn thận, biết rõ, thật thà, chỗ nước chảy xiết.
- ngột nhiên 兀然 : dáng ngơ ngẩn, đần độn. Tôn Xước (314-371, người đời nhà Tấn bên T. H cùng thời với Khương Tăng Hội, người có công lao truyền bá đạo Phật theo đường lối Trung Hoa vào nước ta) trong một bài phú có viết: "Ngột đồng thể ư tự nhiên" nghĩa là sự ngơ ngẩn, đần độn cùng một thể với tự nhiên.
- tựu cô chẩm 就孤枕 : nằm nghỉ lẻ loi riêng mình với chiếc gối.

- tối vi thậm 最為甚 : thật là tột cùng, tột đỉnh, quá chừng... 

   Bài 09 :   NGUYỆT HẠ ĐỘC CHƯỚC (kỳ tứ)     月下獨酌其四

 
               1       Cùng sầu thiên vạn đoan,          1          窮愁千萬端，
                        Mỹ tửu tam bách bôi.                             美酒三百杯。
                        Sầu đa tửu tuy thiểu,                             愁多酒 雖少，
               4      Tửu khuynh sầu bất lai.             4          酒傾 愁不來。
                       Sở dĩ tri tửu thánh,                                 所以知酒聖，
                      Tửu hàm tâm tự khai.                             酒酣心自開。
                      Từ túc ngọa Thủ Dương,                        辭粟臥首陽，
              8      Lũ không cơ Nhan Hồi.              8           屢空飢顏回。
                      Đương đại bất lạc ẩm,                            當代不樂飲，
                      Hư danh an dụng tai !                             虛名安用哉。
                      Giải ngao tức kim dịch,                           蟹螯即金液，
            12      Tao khâu thị Bồng Lai                12         糟丘是蓬萊。
                      Thả tu ẩm mỹ tửu                                   且須飲美酒，
            14      Thừa nguyệt túy cao đài.           14         乘月醉高臺  。
                                        Lý Bạch                                      李白

           Dịch nghĩa :        Một mình uống rượu dưới trăng (bài 4).

              Muôn ngàn mối sầu cùng tột ! Ba trăm chén rượu ngon (ta hãy uống). Rượu tuy ít nhưng buồn sầu lại quá nhiều ! Nghiêng bầu uống rượu thì mối sầu không đến nữa. Do đó,bậc thánh rượu biết được khi uống rượu vui say tấm lòng mình sẽ rộng mở; (ta) từ chối (nhận) thóc gạo, bổng lộc  để nằm nghỉ ở núi Thủ Dương (giống như cách của Bá Di, Thúc Tề nước Cô Trúc ). Và (ta )cũng thường nghèo đói như Nhan Hồi ! Một đời người không (biết) vui thú việc uống rượu thì sự an vui đó chỉ là danh hờ có dùng gì được đâu ! Càng cua lớn với rượu tràn đầy vàng óng, uống rượu cho thật nhiều chính là chốn Bồng Lai ! Vậy hãy nên uống rượu ngon để rồi say sưa cưỡi vầng trăng trên đài cao !

 
        Tạm dịch thơ :

                 MỘT MÌNH UỐNG RƯỢU DƯỚI TRĂNG (Bài 4)

                                    1         Buồn sầu muôn ngàn mối,
                                               Rượu ngon ba trăm bôi.
                                               Sầu nhiều dẫu rượu ít,
                                    4         Nghiêng bầu cho sầu vơi.
                                               Thế nên biết thánh rượu,
                                               Mở lòng, cuộc rượu vui.
                                              Thủ Dương nằm chê thóc,
                                    8        Thường đói như Nhan Hồi.
                                               Đời không vui với rượu,
                                              Danh hờ dùng được sao ! ?
                                              Càng cua, rượu vàng chảy,
                                  12        Bồng Lai : uống nhiều vào !
                                              Rượu ngon hãy nên uống,
                                  14        Cưỡi trăng say đài cao.

       Tạm chuyển lục bát :

                                 1      Mối sầu cùng tột muôn ngàn,

                                         Ba trăm chén rượu, uống tràn vị ngon.

                                         Dẫu cho rượu ít, sầu hơn,

                                 4      Nghiêng bầu rót rượu, không sầu đến đây.

                                         Bởi nên thánh rượu mới hay,

                                         Rượu vào cởi mở, vui say cõi lòng !

                                         Thóc chê, nằm núi Thủ Dương,

                                 8      Nhan Hồi nghèo đói vẫn thường đó thôi !

                                         Không vui uống rượu một đời,

                                         Danh hờ, tiếng hão kia rồi ích chăng !

                                         Càng cua, rượu chảy óng vàng,

                               12      Uống tràn nhiều rượu là đang cõi Bồng ! 

                                         Hãy nên uống vội rượu ngon,

                              14      Đài cao say tít, cưỡi vầng trăng lơi !

       Chú thích :

  - tửu khuynh 酒傾 : nghiêng bầu rót rượu, uống rượu say nghiêng ngả.
  - tửu hàm 酒酣 : cuộc vui khi có rượu, uống rượu vui say, uống rượu thỏa thích...
  - từ túc 辭粟 : từ chối bổng lộc, không nhận thóc gạo.
  - Thủ Dương 首陽 : tên hòn núi từng là nơi ở ẩn của Bá Di 伯夷 và Thúc Tề 叔齊, hai người con của Á Vi, vua nước Cô Trúc là chư hầu nhà Thương (khoảng thế kỷ 12-11 TCN) bên Trung Hoa. Khi Á Vi mất đã có lệnh truyền ngôi cho Thúc Tề, Tề nhường ngôi lại cho anh cả là Bá Di. Bá Di không nhận vì cho rằng đó là ý chỉ của vua cho nên bỏ đi tránh. Thúc Tề cũng bỏ ngôi vua theo anh đi ở ẩn. Vua Trụ nhà Thương tàn bạo nên Cơ Phát hợp các nước chư hầu nổi lên dẹp tan. Trước đó, Bá Di và Thúc Tề đã ra can ngăn Cơ Phát không nên khởi binh vì Phát đang có tang cha. Phát không nghe. May có Khương Tử Nha can thiệp khỏi bị bọn tả hữu giết. Trụ Vương thua trận, phải tự thiêu chết ở Mục Dã. Cơ Phát lên ngôi xưng là Chu Vũ Vương. Hai anh em Bá Di Thúc Tề thẹn một phần vì trước đó can gián Cơ Phát đứng lên diệt bạo chúa (xem Sử Ký Tư Mã Thiên ), một phần vì nước Cô Trúc mất vào tay nhà Chu nên bỏ lên núi ăn rau vi mà sống, thề không ăn thóc nhà Chu, Sau hai anh em chết đói trên núi này.
  - lũ không 屢空 : rất nghèo, không chút tiền của.                                  - Nhan Hồi 顏回 : tên tự là Uyên (sinh khoảng 520 TCN), theo học Khổng Tử (551-479 TCN) rất muộn. Ông được Khổng Tử nhận xét là người cần mẫn, chăm chỉ việc tu học. Ông rất trọng việc học Lễ, học Thi, không để lầm lỗi lần thứ hai (xem thiên Ung Dã, Luận Ngữ). Khổng Tử rất quí người học trò nghèo và có chí này. Nhan Hồi mất sớm lúc mới 31 tuổi. Khổng Tử đã vật vả thương tiếc người học trò hiền đức và than lớn :"Trời hại ta, trời hại ta!" . Sách Gia Ngữ và Đệ Tử truyện đều cho thấy cuộc đời nghèo khó nhưng vẫn vui học đạo lý của Nhan Hồi ("Hồi giả kỳ tâm tam nguyệt bất vi nhân" nghĩa là lòng dạ của Nhan Hồi ba tháng liền không lìa điều Nhân. Hoặc "Tử viết : Hiền tai Hồi giả, nhất đan tự, nhất biều ẩm, tại lậu hạng, nhân bất kham kỳ ưu ! Hồi giả bất cải kỳ lạc. Hiền tai Hồi giả " nghĩa là :Khổng Tử nói rằng : hiền thay Nhan Hồi ! một giỏ cơm ăn, một vỏ bầu đựng nước, ở trong ngõ hẽm. Người đời không chịu nổi cảnh ấy. Hồi lại không thay đổi và vui với cảnh đó. Hiền thay Nhan Hồi ! - thiên Ung Dã, Luận Ngữ).
  - đương đại 當代: đang ở trong đời, một đời người, khi còn sống trong đời...
  - an dụng tai 安用哉 : sự yên ổn, an vui có dùng gì được đâu.
  - giải ngao 螯 : ngao là càng của các động vật( có càng). Càng con cua lớn.
  - tao khâu 糟丘 : tao : là hèm hay bã rượu khi làm rượu ;khâu : gò, đống cao. Hèm rượu chất cao như gò. Chỉ việc uống rất nhiều
  - Bồng Lai 蓬萊 : truyền thuyết xưa của người Trung Hoa kể lại ngoài khơi Bột Hải có một hòn đảo có chư tiên sinh sống gọi là cõi Bồng Lai.

                                                 

     Bài 10:   PHỎNG ĐÁI THIÊN SƠN ĐẠO SĨ     訪戴天山道士不遇                                                              BẤT NGỘ.            

 
            Khuyển phệ thủy thanh trung,                       犬吠水聲中，
            Đào hoa đái lộ nùng                                       桃花帶露濃。

            Thụ thâm thì kiến lộc                                      樹深時見鹿，

            Khê ngọ bất văn chung.                                  溪午不聞鐘。

            Dã trúc phân thanh ái,                                     野竹分青靄，
            Phi tuyền quải bích phong.                              飛泉掛碧峰。
            Vô nhân tri sở khứ,                                          無人知所去，
            Sầu ỷ lưỡng tam tùng.                                     愁倚兩三松。
                            Lý Bạch                                                     李白 

 

             Dịch nghĩa:            Thăm đạo sĩ Đái Thiên Sơn không gặp.

                         Tiếng chó sủa vang giữa những tiếng nước chảy (róc rách). Những cánh hoa đào còn đẫm dày dặc những hạt sương móc. Trong rừng sâu mới thấy được những con hươu. Nơi khe nước vào giấc trưa, không nghe tiếng chuông. Những bụi trúc hoang chia tách những làn khí tỏa giăng từ đám mây xanh. Suối nước tuôn chảy như bay ra, treo từ đỉnh núi cao xanh biếc. Không có người, biết người đã đi đến chốn nào đây ! Ta buồn sầu dựa vào mấy cây tùng.

        Tạm chuyển lục bát:

               THĂM ĐẠO SĨ ĐÁI THIÊN SƠN KHÔNG GẶP.

                                   Vang vang chó sủa, suối reo,

                                   Hạt sương dày dặc, giọt treo cánh đào.

                                   Gặp nai ở chốn rừng sâu,

                                   Khe trưa không tiếng chuông nào nghe vang.

                                   Mây xanh giăng tách trúc hoang,

                                   Đỉnh non xanh biếc, suối tuôn bay ào !

                                   Vắng người, biết đến chốn nao !?

                                   Dựa tùng mấy gốc nỗi sầu buồn dâng.

                   Chú thích :

   - đái 帶 : đeo vào, mang theo, dây đeo ở lưng, bám vào.
   - lộ 露 : sương móc ,ơn đức thấm nhuần, rỉ ra ,thấm ra ,lộ ra bên ngoài ,hư hỏng.
  - nùng 濃 : đậm đặc, dày dặc, nhiều sương móc, đậm nồng.
  - ái 靄 : mây, mây giăng, khí mây, mây khói...

  - lưỡng tam  兩三 : đôi ba cái ,đôi ba việc ,vài cái....

                                          (lần tiếp theo : Bài11 ,12,13/ Lý Bạch)