Sân Bay Mỹ Siết Chặt Kiểm Tra Du Học Sinh Trung Quốc

Giữa lúc quan hệ hai nước đang sục sôi, Mỹ bắt đầu kiểm tra du học sinh Trung Quốc kỹ càng hơn để ngăn chặn việc đánh cắp công nghệ.

SÂN BAY MỸ SIẾT CHẶT KIỂM TRA DU HỌC SINH TRUNG QUỐC

• Phùng Triệu Âm

Khi thông báo của Sân bay Quốc tế Boston Logan yêu cầu Keith Zhang đến bàn làm thủ tục, anh này nghĩ rằng đó là một cuộc kiểm tra lên máy bay thông thường.

Nhưng khi nhìn thấy hai sĩ quan Mỹ có vũ trang đang đợi ở đó, tim anh như chùng xuống.

Keith Zhang - không phải tên thật - nói với BBC: "Họ tra hỏi tôi với giả thuyết rằng tôi đến đây để ăn cắp công nghệ".

Zhang, một nghiên cứu sinh tiến sĩ 26 tuổi đến từ Trung Quốc, là nhà nghiên cứu khách mời tại khoa khoa học tâm lý của Đại học Brown trong một năm.

Anh ta đã không ngờ đến chuyện phải trải qua hai giờ cuối cùng trên đất Mỹ trong cuộc thẩm vấn vì bị nghi có quan hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Vậy điều gì có thể đã xảy ra?

Giám đốc FBI Christopher Wray mới đây cho biết, để đối phó với "chiến dịch sâu rộng" trong hoạt động gián điệp kinh tế của Bắc Kinh, cứ 10 giờ một lần FBI lại tiến hành mở một vụ phản gián mới liên quan đến Trung Quốc.

Vào tháng Bảy, Washington đã đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston, gọi đây là "trung tâm gián điệp".

Giữa lúc Hoa Kỳ thắt chặt việc giám sát công dân Trung Quốc liên quan đến lo ngại về gián điệp, việc sàng lọc các sinh viên và nghiên cứu viên Trung Quốc dường như là biện pháp mới của Washington để chống lại gián điệp kinh tế. Một số thiết bị điện tử của du học sinh đã được mang đi để kiểm tra và không được trả lại trong nhiều tuần.

Zhang mô tả cuộc kiểm tra là "sự quấy rối thuần túy".

Zhang nói: "Nếu tôi đánh cắp bất kỳ dữ liệu hoặc tài sản trí tuệ nào, tôi có thể gửi nó qua bộ lưu trữ đám mây. Lấy đi máy tính xách tay và điện thoại của tôi để kiểm tra là hành vi quấy rối không hơn không kém".

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cáo buộc Washington "lạm dụng" quyền tư pháp để thẩm vấn và bắt giữ các sinh viên Trung Quốc tại Mỹ "theo những cáo buộc đơm đặt".

Tuy nhiên, một loạt cáo trạng chống lại các nhà nghiên cứu Trung Quốc cho thấy sự nghi ngờ của nhà chức trách Mỹ là có cơ sở.

Vào tháng Tám, Haizhou Hu, một học giả khách mời 34 tuổi người Trung Quốc tại Đại học Virginia, đã bị bắt tại Sân bay Quốc tế Chicago O'Hare khi anh ta đang sắp đáp một chuyến bay đến Trung Quốc.

Bộ Tư pháp Mỹ cho biết "một cuộc kiểm tra thường lệ" cho thấy máy tính xách tay của người này chứa mã phần mềm liên quan đến nghiên cứu mà người này không được phép sở hữu. Theo một bản cáo trạng liên bang, mã này có ứng dụng trong quân sự.

Ông David Stilwell nói với BBC rằng nước Mỹ "mở rộng cửa"

Trong các vụ việc khác, Mỹ mới đây đã bắt giữ nhiều nhà nghiên cứu Trung Quốc bị cáo buộc che giấu mối quan hệ với quân đội Trung Quốc trong hồ sơ xin thị thực. Một nhà khoa học nữ được cho là đã trốn đến lãnh sự quán Trung Quốc ở San Francisco trước khi bị bắt. Một nhà nghiên cứu Trung Quốc khác đã ném một ổ cứng bị hỏng và sau đó bị buộc tội phá hủy bằng chứng để cản trở cuộc điều tra của FBI.

Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ David Stilwell nói với BBC rằng, đối với các sinh viên đến Mỹ với mục đích học tập, cánh cửa của nước Mỹ rất "rộng mở".

"Nhưng nếu anh ở đây đội lốt (sinh viên)," ông nói, "chúng tôi phải tự vệ."

Sheena Greitens, phó giáo sư về các vấn đề công tại Đại học Texas, Austin, nói rằng có một "mối quan tâm ngày càng gia tăng" về việc chuyển giao công nghệ từ Mỹ sang Trung Quốc thông qua các kênh học thuật.

"Đây là các cuộc điều tra về hoạt động gián điệp, nên không chắc chúng ta sẽ thấy đầy đủ chi tiết cho mọi trường hợp, nhưng thật khó để đưa ra phán quyết sáng suốt về bản chất của mối đe dọa đối với an ninh quốc gia dựa trên một số ít các trường hợp mà chúng ta thấy đã được công khai cho đến nay", Giáo sư Greitens nói.

Khác với Hu, Zhang đã được phép lên chuyến bay của mình vào phút cuối, nhưng anh nói rằng việc soi chiếu tại sân bay là "một trải nghiệm đau thương về tâm lý".

Anh nhớ lại rằng hai sĩ quan vũ trang đã nhiều lần buộc tội anh nói dối. "Tôi đã phải chịu áp lực rất lớn và gần như suy sụp tinh thần", anh nói.

Zhang không hỏi tên hoặc danh tính của các sĩ quan, cũng như không yêu cầu được liên lạc với luật sư, Đại học Brown hoặc Đại sứ quán Trung Quốc tại Mỹ.

Zhang nói: "Tôi biết mình có những quyền này nhưng tôi không muốn mình lỡ chuyến bay".

Lên chuyến bay là ưu tiên tuyệt đối của Zhang, vì anh háo hức về nhà đoàn tụ với vợ. Họ kết hôn một năm trước nhưng hầu hết thời gian xa nhau do anh học ở Mỹ.

Đại dịch virus corona đã khiến việc đi lại quốc tế trở nên khó khăn

Trong đại dịch, rất khó để đi từ Mỹ đến Trung Quốc do cả hai quốc gia đều cắt giảm mạnh các chuyến bay quốc tế. Zhang đã mất hàng tuần và gần 5.000 USD mua vé máy bay quá cảnh qua Amsterdam để đến quê nhà Thượng Hải.

Thông thường, nhân viên thực thi pháp luật Hoa Kỳ phải có lệnh khám xét thiết bị điện tử, nhưng các sân bay là ngoại lệ. Nhân viên biên phòng Hoa Kỳ chỉ cần có "nghi ngờ hợp lý" là có thể khám xét thiết bị điện tử của du khách tại sân bay.

Theo South China Morning Post, nhân viên biên phòng của Mỹ đã thực hiện hơn 1.100 cuộc khám xét thiết bị điện tử của công dân Trung Quốc trong năm 2019, tăng 66% so với năm trước.

Giáo sư Greitens nói rằng các sân bay cũng là "điểm nghẽn đối với luồng lưu thông thông tin ra ngoài" vì đây là nơi tập trung cơ sở hạ tầng pháp lý, vật chất và nhân sự phục vụ việc sàng lọc và là nơi hầu hết hành khách quá cảnh để rời Mỹ.

John Demers, Trợ lý Bộ trưởng Tư pháp Hoa Kỳ, mới đây nói rằng việc sàng lọc sân bay là "có chủ đích hơn nhiều so với vẻ bề ngoài".

Ông tiết lộ quyết định sàng lọc dựa trên các trường học của học sinh khi còn ở Trung Quốc và ngành học của họ. Học giả khách mời thuộc các lĩnh vực khoa học tiên tiến và từ các tổ chức liên quan đến quân đội Trung Quốc có nhiều khả năng là mục tiêu được nhắm tới.

"Những gì chúng tôi đang cố gắng làm là viết bằng bút chì nhọn, khác với việc viết bằng bút lông dầu", ông Demers nói tại một sự kiện công khai ở Washington DC.

Cả Hu và Zhang đều nhận được học bổng do Hội đồng Học bổng Trung Quốc (CSC) cấp cho nghiên cứu của họ tại Mỹ.

CSC là tổ chức trực thuộc Bộ Giáo dục Trung Quốc, cung cấp hỗ trợ tài chính cho các hoạt động trao đổi giáo dục giữa Trung Quốc và các quốc gia khác.

Theo một nghiên cứu gần đây do Đại học Georgetown thực hiện, CSC tài trợ cho khoảng 65.000 du học sinh Trung Quốc, chiếm 7% công dân Trung Quốc đang theo học ở nước ngoài. Tổ chức này cũng tài trợ cho số lượng sinh viên nước ngoài tương đương ở Trung Quốc.

Trong thời gian học tập trao đổi ở Mỹ, Zhang nhận được khoản trợ cấp hàng tháng là 1.900 USD từ CSC. Anh cũng được yêu cầu nộp báo cáo nghiên cứu sáu tháng một lần, cộng tác viên của anh tại Đại học Brown sẽ đọc và ký tên vào báo cáo.

Hệ thống giáo dục bậc cao và nghiên cứu của Trung Quốc hầu hết thuộc sở hữu nhà nước. Mặc dù không phải tất cả các nhà nghiên cứu đều là đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc, nhưng đảng này có thể tạo ảnh hưởng đối với hoạt động nghiên cứu.

Đảng Cộng sản Trung Quốc đã cài đại diện và người chỉ điểm trong các cơ sở giáo dục, và một số trường đại học thậm chí còn sửa đổi điều lệ của họ để nhấn mạnh lòng trung thành với đảng.

Tại sân bay, Zhang nói với các nhân viên thực thi pháp luật Mỹ rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc không có ảnh hưởng trực tiếp đến nghiên cứu của anh về tâm lý học nhận thức, vốn "mang tính lý thuyết cao". Nhưng các sĩ quan dường như không bị thuyết phục do chương trình nghiên cứu này được chính phủ tài trợ.

Zhang nói: "Chuyện các chính phủ tài trợ cho nghiên cứu khoa học là bình thường. Mỹ cũng tài trợ cho các trường đại học và phòng thí nghiệm công lập. Không có cách nào để tôi thuyết phục họ, nếu theo quan điểm của họ, tài trợ của chính phủ đồng nghĩa với việc Đảng Cộng sản tác động lên từng dự án nghiên cứu".

CSC hiện đang bị giám sát gắt gao ở Mỹ, vì đây được coi là con đường mà Bắc Kinh có thể gây ảnh hưởng đối với du học sinh.

Vào ngày 31/8, Đại học Bắc Texas đã chấm dứt chương trình trao đổi với 15 nhà nghiên cứu Trung Quốc nhận tài trợ của CSC, điều này có nghĩa thị thực Hoa Kỳ của họ bị thu hồi. Đây dường như là trường hợp đầu tiên một trường đại học Mỹ cắt đứt quan hệ với CSC.

Giáo sư Greitens tin rằng việc giám sát một số công dân Trung Quốc nghiên cứu khoa học và công nghệ ở Mỹ, đặc biệt là những người được chính phủ Trung Quốc tài trợ, sẽ tiếp diễn bất kể kết quả của cuộc bầu cử Mỹ thế nào.

Mối quan hệ Mỹ-Trung hiện đang ở một trong những điểm thấp nhất trong nhiều thập niên

Bà nói: "Cả hai chính quyền (Trump và Biden) có khả năng sẽ rất quan tâm đến mối đe dọa tiềm tàng về việc chuyển giao công nghệ bất hợp pháp giữa Mỹ và Trung Quốc".

Mặc dù bị ấn tượng bởi sự nghiêm túc trong học tập ở Mỹ và rất thích làm việc với các đồng nghiệp tại Đại học Brown, nhưng Zhang nói rằng sẽ không tính đến việc trở lại đất nước này lần nữa sau khi trải qua vụ kiểm tra nói trên.

"Nó rất đáng sợ. Tôi cảm thấy sự an toàn của mình có thể bị xâm hại bất cứ lúc nào", anh nói.

Lo lắng về viễn cảnh ảm đạm trong quan hệ Mỹ - Trung, Zhang đã bắt đầu vận động những người bạn Trung Quốc ở Mỹ tính đến chuyện về nước.

Anh nói: "Chiến tranh Lạnh mới đã bắt đầu. Tình hình không thể đảo ngược được, bất kể ai sẽ là tổng thống tiếp theo của nước Mỹ."

• Phùng Triệu Âm
• BBC Tiếng Trung, Washington
•