Mình ơi! Nói Sao Cho Vừa Lòng Mình?
Không biết có phải là triệu chứng tốt hay không mà dường như người Việt Nam trong nước - nhất là các cô, các cậu trẻ - tỏ ra ngọt ngào vô cùng khi tiếp xúc với công chúng, ngay cả với người chưa quen.
Hàng ngày, trên các trang Facebook, thấy nhảy vào trong các cái post của chúng ta những câu quảng cáo đủ loại từ bên Việt Nam mà đa số là của các cô, đại loại như:
“Mình xin giới thiệu sản phẩm xyz… đầy ‘chất lượng’, giá ‘bèo’. Xin “giao lưu’ với mình qua điện thoại. 81-000-9999.”
Hoặc thỉnh thoảng nhận cú điện thoại lạ hoắc với cái giọng ỏn ẻn như: “Alô, mình xin nói chuyện với anh A. Mình có loại hàng này….”
Một thanh niên chừng 25 tuổi ở Sài Gòn viết trên Facebook kiếm việc làm: “Mình năm nay hai mươi lăm tuổi. Mình vừa tốt nghiệp đại học...”
Một cô gái xinh xắn ở Canada thường mở đầu đoạn video ngắn hướng dẫn Anh ngữ bằng câu đại khái: “Bâng khuâng, mình nói sao trong tiếng Anh đây mọi người?”
Nhà văn quá cố Huy Phương, trong bài viết “Trân Trọng Chữ Nghĩa” có than phiền rằng “Mới hôm qua, bước vào một ngân hàng ở góc đường Westminster và Brookhurst, thành phố Westminster, kẻ hèn ngoại bát tuần này được một cô nhân viên trẻ đẹp vồn vã hỏi rằng “Mình cần gì?”
Thậm chí, trên trang Facebook, một đông y sĩ già ở Houston đã hỏi một nữ bệnh nhân: “Hôm nay, mình thấy thế nào? Mình đã uống hết thuốc chưa?”
Các cô gái này phần lớn khoảng trên dưới hai mươi, không cần biết đối tượng họ đang tiếp xúc già trẻ lớn bé ra sao – có khi người ở tuổi cha ông của họ - cứ gọi anh, xưng mình. Cách dùng chữ “mình” hoàn toàn không phù hợp khi nói với người lạ. Nó có vẻ suồng sã vô cùng.
Tiếng Anh có hàng chục chữ dùng để gọi nhau một cách âu yếm. Tiếng Việt cũng có những chữ ngọt ngào như: em yêu, anh yêu quý, ấy ơi, đằng ấy, bậu ơi; và chữ mình là nghe dễ thương nhất như qua câu ca dao:
Mình với ta tuy hai mà một,
Ta với mình tuy một mà hai.
Thế dùng chữ mình lúc nào thì thích hợp?
Trong cuốn Việt Nam Văn Phạm (trang 65-66), cụ Trần Trọng Kim giải thích chữ mình có thể dùng cho cả ba ngôi. Xin trích và góp ý thêm như sau:
1. - Tiếng mình dùng ở ngôi thứ nhất, để chỉ một hay nhiều người, tùy ý nghĩa muốn diễn đạt.
Thay một người:
Tỉnh ra mới biết là mình chiêm bao. (Kiều)
Mình nói đùa mà ai cũng tưởng là thật.
Thay cho chúng ta:
Giặc đã vào cõi, mình phải tìm cách chống giữ,
Đã là người một nước, mình phải làm thế nào cho nước được cường thịnh.
Mình sẽ cho một trung đội phục kích ở đây.
Chờ hoài, không thấy họ hồi âm cho mình.
2.- Chữ Mình dùng ngôi thứ nhất dùng khi đối thoại giữa những đôi tình nhân hay đôi bạn cùng trang lứa, thật thân thiết.
Hôm qua, mình ghé qua nhà bạn; mình có gặp mẹ ban.
Bạn nhớ nhắc mình ngày nào sinh nhật bạn nhé!
3.- Chữ Mình dùng ở ngôi thứ nhì để gọi người thân yêu như giữa vợ chồng với nhau:
Mình ơi! Mình dậy rồi ra ăn sáng nghe mình.
Tôi đã bảo mình đừng làm như thế.
Mình ơi, ta hỏi thật mình,
Còn thương nhau nữa hay tình muốn thôi.
4.- Tiếng mình dùng ở ngôi thứ ba để thay phiếm chỉ đại danh tự đứng làm chủ từ: ai, người ta, người nào:
Người ta thường chỉ biết mình mà quên việc nghĩa.
Ở đời ai cũng cần đến người kém mình.
Nên tập thói quen đúng giờ; đừng vì sự chậm trễ của mình mà phiền đến mọi người.
Những người ở miền Nam ngày trước chắc còn nhớ nhà văn Nguyễn Vỹ, chủ nhiệm nguyệt san Phổ Thông rất phổ biến trong giới thanh niên học sinh vào khoảng thập niên 1960s. Ông viết loạt bài lấy tên “Mình Ơi” đăng thường kỳ trên báo với nội dung là những vấn đề hàng ngày từ chính trị, văn hoá, xã hội… Ông sử dụng hình thức đối thoại giữa hai vợ chồng để câu chuyện thêm phần dí dỏm, ngọt ngào, hấp dẫn người đọc.
Sẽ là một sự suồng sã quá đáng khi một thanh niên hay thiếu nữ tuổi hai mươi, ba mươi xưng mình với một khách hàng lạ hoắc, nhất là khi người khách này đáng tuổi cha chú của họ. Càng tệ hơn nếu dùng cho ngôi thứ hai, khi gọi người khác bằng chữ mình.
Ngoài ra, chúng tôi cũng thấy rất chướng tai khi những người lớn tuổi – dù đàn ông hay đàn bà - dùng tên mình để tự xưng như một đại danh từ ngôi thứ nhất!
Trong quan hệ thông thường, việc dùng tên để tự xưng chỉ có các bạn với nhau hay trong gia đình mà thôi. Ra giữa công cộng, trong sinh hoạt đoàn thể cộng đồng thì nên xưng ‘tôi,’ ‘chúng tôi’ là đủ lịch sự. Nếu phải nói chuyện với các vị cao tuổi hơn, thì có thể tự xưng là ‘em’ hay ‘cháu’là đã quá dư thừa sự lễ độ.
Cũng trong cách phát biểu trước đám đông, nên tránh dùng đại danh từ ‘tôi’ có vẻ tự phụ; mà nên xưng ‘chúng tôi’ hay ‘chúng ta’ để lấy cảm tình và lôi kéo thính giả, khán giả về phía mình. Dùng chữ ‘chúng tôi’ khi báo cáo công việc là tỏ sự khiêm tốn, chia sẻ phần công lao cho những người cộng sự chứ không vơ hết vào cái ‘tôi’ đáng ghét.
Để kết luận, chúng tôi xin kể một câu chuyện miêu tả hết sự ngọt ngào của chữ mình.
Một đôi – đôi chứ không phải cặp đôi nhé - vợ chồng già ngồi bên nhau âu yếm dưới ánh trăng trên chiếc ghế dài đặt ở sau vườn. Bà nũng nịu ôm bờ vai của ông và thỏ thẻ:
- Mình ơi, mình còn nhớ những ngày hè tươi vui lúc chúng mình còn đôi mươi. Mình ôm em vào lòng, nói yêu em; rồi mình cắn nhẹ vào vai em.
Ông cụ đột nhiên đứng dậy, quay gót đi vào nhà. Bà hoảng hốt với theo:
- Mình ơi, em có nói gì buồn lòng mình mà mình giận, mình bỏ đi thế?
Cụ ông quay mặt lại, nhẹ nhàng nói:
- Không đâu mình! Tôi đi vào trong nhà lấy cái hàm răng giả đeo vào để cắn vai mình cho mình vui.
Còn việc dùng chữ ‘mọi người’ thế nào thì đúng?
Mọi người chỉ một đại danh từ chỉ một số đông người, một nhóm, một đám đông.
Thường, chữ Mọi Người được dùng ở ngôi thứ ba. Ví dụ:
Khi tôi đến nơi, mọi người đã tề tựu đông đủ.
Có khi dùng ở ngôi thứ hai, khi nói với một quần chúng nhỏ tuổi, địa vị trí kém hơn chúng ta (như khi một cấp trưởng nói với thuộc cấp, hay thầy giáo nói với học trò).
Ví dụ:
Yêu cầu mọi người yên lặng.
Mọi người sẵn sàng chưa?
Nhưng nếu chúng ta đang nói với một tập thể trong đó có nhiều lứa tuổi, nhiều địa vị xã hội khác nhau, chúng ta nên tỏ ra lễ độ, khiêm tốn mà gọi họ là “quí vị” hay một đại danh từ nào trang trọng (quí ông bà, quí khách...); tuyệt đối không nên gọi họ là mọi người.
Có người dẫn chúng rằng người Mỹ dùng chữ ‘everybody, everyone’ cho mọi trường hợp.
Thưa, văn hóa, giao tế Đông Tây có khác nhau. Người MỸ gọi cha mẹ chồng hay cha mẹ vợ bằng tên là chuyện thường. Quí vị nghĩ sao nếu con dâu, con rể quí vị chào hỏi quí vị: “Hi! Long, Hello! Tuyết” thay vì “Thưa Ba, thưa Mẹ”?
VĂN ĐÀN TIẾNG QUÊ HƯƠNG
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét