THƠ ĐỖ PHỦ - BÀI 71 VÀ 72
Thầy Dương Anh Sơn
Bài 71
THÀNH TÂY BI PHIẾM CHU 城 西 坡 泛 舟
Thanh nga hạo xỉ tại lâu thuyền, 青 蛾 皓 齒 在 樓 船,
Hoành địch đoản tiêu bi viễn thiên. 橫 笛 短 簫 悲 遠 天.
Xuân phong tự tín nha tường động, 春 風 自 信 牙 檣 動,
Trì nhật từ khan cẩm lãm khiên. 遲 日 徐 看 錦 纜 牽 .
Ngư xuy tế lãng dao ca phiến, 魚 吹 细 浪 搖 歌 扇,
Yến xúc phi hoa lạc vũ diên. 燕 蹴 飛 花 落 舞 筵.
Bất hữu tiểu chu năng đãng tưởng, 不 有 小 舟 能 盪 槳,
Bách hồ na tống tửu như tuyền. 百 壼 那 送 酒 如 泉.
Đỗ Phủ 杜甫
Dịch nghĩa:
Lông mày màu xanh, hàm răng trắng (những cô nàng) ở chiếc thuyền có lầu. - Ống sáo thổi ngang ,ống tiêu ngắn (vang lên) nỗi buồn khắp bầu trời xa ! - Cơn gió mùa xuân tin tưởng mình lay động được cột buồm chạm khắc ngà. - Ngày đi qua thong thả ,chậm rãi ngắm nhìn sợi dây neo và dây kéo thuyền rực sáng. (c.1-4).
Những con cá thổi bóng làm con sóng nhỏ lay động bài ca của chiếc quạt! - Những con én theo sau những cánh hoa bay thưa thớt lượn múa nơi bàn tiệc. – Nếu không có con thuyền nhỏ thuận theo mái chèo nhỏ rung động, - Trăm vò ấy như con suối sẽ chuốc rất nhiều rượu! (c.5-8).
Tạm chuyển lục bát:
CHÈO THUYỀN Ở HỒ NƯỚC PHÍA TÂY THÀNH
Mày ngài, răng trắng thuyền lầu,
Sáo ngang ,tiêu ngắn buồn sầu trời xa!
Gió xuân lay cột buồm ngà,
Nhìn neo sáng bóng dần qua muộn ngày.
Quạt ca,cá thổi sóng lay,
Én theo hoa rụng lượn bay chỗ ngồi.
Nếu không thuyền nhỏ chèo lơi,
Trăm vò rượu ấy chuốc mời suối tuôn!
Chú thích:
- bi 坡: vũng nước, ao hồ. Một âm là “pha”: sườn núi, sườn dốc, triền
núi.... Một âm nữa là “bí”: nghiêng lệch... Nhiều bản dịch lấy âm ”pha”...
- phiếm chu 泛 舟: chèo thuyền ,lênh đênh trên con thuyền...
- hạo xỉ 皓 齒: hàm răng trắng sạch sẽ...
- tự tín 自 信: tự mình tin tưởng chính mình...
- nha tường 牙 檣: cột buồm(tường) có chạm ngà (nha)...
- trì nhật 遲 日: ngày đi qua muộn màng...
- từ khan 徐 看: trông ,ngắm ,nhìn thong thả chậm rãi,từ từ ...
- cẩm 錦: đẹp đẽ, lộng lẫy, ngời sáng, rực rỡ, gấm sáng bóng và đẹp...
- lãm khiên 纜 牽: dây neo thuyền, dây kéo thuyền đi...
- tế lãng 细 浪: sóng nhỏ nhẹ nhàng, nước chảy băng băng....
- dao ca phiến: lay động, dao động như tiếng quạt làm thành bài ca...
- yến xúc 燕 蹴: con chim én theo sau, chim én rảo bay...
- vũ diên 舞 筵: múa hay lượn nơi chỗ ngồi, nơi bàn tiệc hay tấm chiếu tre để ngồi...
- năng đãng tưởng 能 盪 槳: mái chèo nhỏ (tưởng) thuận theo (năng) làm rung động giao nhau(đãng).
- hồ 壼: vò chứa rượu hay nước, hồ lô đựng rượu làm từ trái bầu khô...
- na 那: ấy, nào, gì (từ chỉ thị)
- tống tửu 那 送: chuốc rượu ,mời rượu...
Bài 72
VÔ GIA BIỆT 無家別
Tịch mịch Thiên Bảo hậu, 寂寞天寶後,
Viên lư đãn hao lê. 園廬但蒿藜。
Ngã lý bách dư gia, 我裡百餘家,
Thế loạn các đông tê (tây), 世亂各東西。
Tồn giả vô tiêu tức, 存者無消息,
Tử giả vi trần nê. 死者為塵泥。
Tiện tử nhân trận bại, 賤子因陣敗,
Quy lai tầm cựu hề. 歸來尋舊蹊。
Cửu hành kiến không hạng, 久行見空巷,
Nhật sấu khí thảm thê. 日瘦氣慘悽。
Đãn đối hồ dữ ly, 但對狐與狸,
Thụ mạo nộ ngã đề. 豎毛怒我啼。
Tứ lân hà sở hữu? 四鄰何所有?
Nhất nhị lão quả thê. ㇐二老寡妻。
Túc điểu luyến bổn chi, 宿鳥戀本枝,
An từ thả cùng thê. 安辭且窮棲。
Bàng xuân độc hạ sừ, 方春獨荷鋤,
Nhật mộ hoàn quán huề. 日暮還灌畦。
Huyện lại tri ngã chí, 縣吏知我至,
Triệu linh tập cổ bề. 召令習鼓鼙。
Tuy tòng bản châu dịch, 雖從本州役,
Nội cố vô sở huề. 內顧無所攜。
Cận hành chỉ nhất thân. 近行止㇐身,
Viễn khứ chung chuyển mê, 遠去終轉迷。
Gia hương ký đãng tận. 家鄉既蕩盡,
Viễn cận lý diệc tề. 遠近理亦齊。
Vĩnh thống trường bệnh mẫu, 永痛長病母,
Ngũ niên ủy câu khê. 五年委溝溪。
Sinh ngã bất đắc lực, 生我不得力,
Chung thân lưỡng toan tê. 終身兩酸嘶。
Nhân sinh vô gia biệt, 人生無家別,
Hà dĩ vi chưng lê! 何以為蒸黎!
Đỗ Phủ 杜甫
Dịch nghĩa:
Sau năm Thiên Bảo (đời nhà Đường) cảnh vật hiu quạnh, trống vắng.- Vườn tược và nhà tranh giờ chỉ còn cây cỏ hao, cỏ lê. – Làng của ta có hơn trăm nhà, - Đời loạn ly, đều (phân tán) ở đông, ở tây.(c.1-4).
Người còn sống không nghe tin tức gì cả, - Người chết đi làm bụi bặm, bùn đất. – Kẻ hèn mọn nhân khi thua trận, - Quay về tìm lối đi xưa cũ. (c.5-8).
Đi chậm chỉ thấy những ngõ hẻm trống vắng, - Mặt trời mòn mỏi, bầu khí đau buồn. – Chỉ đối mặt với loài chồn cùng loài cáo, - Xù lông dựng đứng gầm ghè giận dữ với ta. (c.9-12) .
Bốn bên hàng xóm có ai ở đâu! – Môt hai bà già góa bụa. – Chim trú
lại vì luyến tiếc chốn tổ cũ. – Hãy tạm xin cho yên ổn với chỗ nghỉ ngơi khốn cùng! (c.13-16).
Suốt cả mùa xuân một mình vác bừa vác cuốc, - Chiều đã tối vẫn còn
tát nước vào ruộng. – Quan lại ở huyện biết ta đến đây. - Ra lệnh gọi vời tập tành cho quen việc đánh trống trận. (c.17-20)
Tuy chỉ theo sai khiến làm việc trong châu nhà, - Ngoảnh lại bên
trong không có người cùng nơi chốn đi theo. - Đi đâu gần bên chỉ có một thân mình! – Đi đâu xa rốt cục xoay chuyển cũng lạc chỗ! (c.21-24)
Quê nhà đã cạn ráo, hết sạch, - Cho dù xa hay gần đều cùng như
nhau. – Mãi mãi đau đớn khi mẹ phải bị bệnh lâu dài. – Năm năm giao phó cho rãnh nước, suối khe. (c.25-28)
Ta sinh ra không được khỏe khoắn có sức lực! – Suốt đời cả hai (mẹ
và con) phải kêu lên nỗi chua xót thương đau! – Đời người không có nhà mà phải chia xa, - Vì sao lũ dân đen khiến cho như thế này!? (c.28-32)
Tạm chuyển lục bát:
KHÔNG NHÀ PHẢI CHIA LY
Vắng tanh Thiên Bảo về sau,
Chỉ còn rau cỏ lê, hao vườn nhà.
Hơn trăm nhà ở làng ta,
Cuộc đời loạn lạc đều là đông tây!
Người còn tin tức chẳng hay,
Mất đi - bụi bặm bùn lầy đó thôi!
Kẻ hèn trận mạc thua rồi,
Lối xưa ,đường cũ tìm nơi quay về.
Đi lâu ngõ hẻm vắng hoe,
Mặt trời bầu khí thảm thê gầy mòn!
Chỉ còn thấy cáo cùng chồn,
Với ta giận dữ xù lông kêu gào.
Bốn bên hàng xóm có đâu!
Góa chồng già cả còn nào một hai.
Luyến lưu đậu lại chim bầy,
Tạm xin yên ổn ở đây khốn cùng!
Một mình vác cuốc suốt xuân,
Chiều về vẫn mãi tưới chăm ruộng rà!
Biết ta về ,bọn huyện nha,
Tập tành trống trận triệu ta vời vào.
Dù ta làm việc trong châu,
Ngoảnh trông chẳng có ai nào bên trong.
Đi gần cũng chỉ một thân,
Mê mờ rốt cuộc quay vần đi xa.
Sạch trơn cạn ráo quê nhà,
Gần xa chỉnh lại cũng là như nhau .
Xót thương mẹ bệnh dài lâu,
Năm năm thôi đã gửi trao khe ngòi.
Sinh ta sức chẳng được rồi!
Cả hai chua xót suốt đời kêu than.
Không nhà đời sẽ cách ngăn,
Vì đâu thành đám lê dân thế này?
Chú thích:
** Đây là một trong ba bài thơ được gọi là “Tam biệt 三別” của Đỗ Phủ phản ảnh giai đoạn loạn lạc của đời Đường Huyền Tông tức Đường Minh hoàng Lý Long Cơ (712-756) của nước Trung Hoa: “Vô gia biệt 無家別 “, “Tân hôn biệt 新婚別“ và “Thùy lão biệt 垂老別“ làm năm 759 sau khi Đường Huyền Tông mất. Những năm 712- 713 thời Tiên Thiên cho đến thời Khai Nguyên (713-741) nhà Đường tương đối ổn định, văn hóa nghệ thuật phát triển tốt đẹp. Nhưng đến thời Thiên Bảo (742-756) nhân việc Đường Minh hoàng đam mê Dương Quý Phi và cất nhắc anh Quý Phi là Dương Quốc Trung làm tể tướng đã gây ra nhiều mầm mống biến loạn .Nổi bật hơn cả là sự nổi dậy của tướng An Lộc Sơn chiếm được kinh đô Lạc Dương và xưng hoàng đế khiến triều nhà Đường phải rút lui khỏi Trường An(744). Thái tử Lý Hạnh phải chạy qua Sơn Tây mộ binh và
Đường Huyền Tông chạy vào lánh nạn ở đất Thục.... Sau này khi loạn An Lộc Sơn bị dẹp tan nhưng những năm tháng ly loạn thời Thiên Bảo và hậu quả của nó đã là đề tài cho nhiều sáng tác thơ văn của nhiều tác giả như bài “Vô gia biệt” của Đỗ Phủ..v...v phản ảnh giai đoạn đầy biến động này.
- hao 蒿: cây cỏ ngãi như thanh hao, mẫn hao, bạch hao...; hao hụt, tiêu tán, hơi bốc nghi ngút...
- lê 藜: cây tật lê có hoa màu vàng, quả có gai dùng làm thuốc; rau lê, cỏ lê có lá non ăn được ,thân cây làm gậy chống...
- các đông tây 各東西: đều phân tán khắp chốn, khắp “đông tây”...
- cựu hề 舊蹊: lối đi tắt, lối đi xưa cũ...
- không hạng 空巷: ngõ hẻm, khu phố nhỏ, trống rỗng...
- sấu 瘦: gầy mòn, ốm oi, sút giảm, xấu đi, ít màu mỡ...
- khí thảm thê 氣慘悽: bầu không khí mang vẻ đau khổ , buồn rầu. Hoặc khi viết là “thê thảm” cũng mang nghĩa buồn sầu, thê lương, buồn thảm... tương tự.
- hồ li 狐狸: loài chồn cáo...
- đề 啼: kêu rống lên, kêu lên, kêu khóc kêu gầm gừ...
- hà sở hữu 何所有: nào có ai ở đâu...
- an từ 安辭: xin cho (từ) được yên ổn...
- thả cùng thê 且窮棲: hãy tạm thời (thả) ở lại nghỉ ngơi (thê) nơi khốn cùng (cùng)...
- bàng xuân 方春: suốt mùa xuân, khắp mùa xuân... Một âm của “bàng” là “phương”....
- hạ sừ 荷鋤: mang vác (hạ) cái bừa hay cái cuốc (sừ)...
- hoàn quán huề 還灌畦: vẫn còn (hoàn) tưới nước hay cho nước vào
(quán) thửa ruộng (huề)....
- nội cố 內顧: ngoảnh lại, nhìn lại, trông lại từ bên trong....
- vô sở huề 無所攜: không có người cùng chỗ ở (sở) theo đến (huề)...
- ký đãng tận 既蕩盡: lại còn (ký) tiêu tán sạch trơn(đãng), không còn gì (tận)...
- vĩnh thống 永痛: cứ mãi mãi (vĩnh) đau xót cùng tột( thống)...
- toan tê 酸嘶: kêu lên khản tiếng (tê) những lời chua xót đắng cay (toan)
(Lần đến: THƠ ĐỖ PHỦ - bài 73, 74 và 75)
Dương Anh Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét