THƠ ĐỖ PHỦ - BÀI 79, 80 và 81
Thầy Dương Anh Sơn
THƠ ĐỖ PHỦ
Bài 79
VĂN QUAN QUÂNTHU HÀ NAM HÀ BẮC 聞官軍收河南河北
Kiếm ngoại hốt truyền thu Kế Bắc, 劍外忽傳收薊北,
Sơ văn thế lệ mãn y thường. 初聞涕淚滿衣裳。
Khước khan thê tử sầu hà tại, 卻看妻子愁何在?
Mạn quyển thi thư hỉ dục cuồng! 漫卷詩書喜欲狂!
Bạch nhật phóng ca tu túng tửu, 白日放歌須縱酒,
Thanh xuân tác bạn hảo hoàn hương. 青春作伴好還鄉。
Tức tòng Ba Giáp xuyên Vu Giáp, 即從巴峽穿巫峽,
Tiện há Tương Dương hướng Lạc Dương! 便下襄陽向洛陽。
(năm 763)
Dịch nghĩa:
Khi đang ở ngoài vùng Kiếm Các bỗng nghe tin truyền lại đã lấy lại vùng Kế Bắc, - Vừa nghe qua, nước mắt, nước mũi đã chảy ròng ròng ướt đầy áo quần!, - Lại được thấy vợ con,nỗi sầu muộn đâu còn nữa!?, - Cho đến các cuốn thi thư bày khắp chỗ (trong phòng) cũng vui mừng muốn phát cuồng! (c.1-4)
Cả ngày tha hồ hát tràn và thoải mái uống rượu!, - Mùa xuân tươi thắm làm bạn bè tốt cùng về lại chốn quê nhà! – Ngay tức thì sẽ theo đến vùng Ba Giáp thông qua vùng Vu Giáp, - Thuận (đường) xuống Lạc Dương rồi hướng về Lạc Dương! (c.5-8)
Tạm chuyển lục bát:
NGHE TIN QUAN QUÂN LẤY LẠI HÀ NAM, HÀ BẮC.
Bỗng nghe Kế Bắc lấy xong,
Vừa nghe, lệ đẫm áo quần tràn lan!
Vợ con lại gặp, sầu tan!
Cuồng ngông sách vở mênh mang vui mừng!
Cả ngày hò hát rượu tuôn!
Quê hương về lại,mùa xuân bạn cùng!
Đất Vu, Ba Hiệp qua xong,
Tương Dương thuận đến, Lạc Dương hướng về.
Chú thích:
- Hà Nam 河南,Hà Bắc 河北: hai tỉnh nằm ở miền trung Trung Hoa. Hà Nam còn được gọi tắt là tỉnh Dự 豫 hay Dự Châu 豫州, một châu thời nhà Hán, Trung Hoa. Tên gọi Hà Nam là vì nó nằm ở phía nam Hoàng Hà. Hà Nam nằm gần Hà Bắc ở phía bắc, gần Hồ Bắc về phía nam, Thiểm Tây về phía tây, Sơn Tây về phía tây bắc .Hà Nam và Hà Bắc có tên chung là Lưỡng Hà 两河. Riêng vùng Hà Nam được gọi là vùng Trung Châu 中州 hay Trung Nguyên 中原 và có khi gọi rộng hơn là bình nguyên Hoa Bắc 華北 được xem là trung tâm của nền văn minh Trung hoa nằm về phía bắc.
- Kiếm ngoại 劍外: ở ngoài vùng của Kiếm Các (Tứ Xuyên)
- Kế Bắc 薊北: xưa là vùng Tô Châu, nay là Hà Bắc bên Trung Hoa.
- thế lệ 涕淚: nước mắt, nước mũi...
- khước khan 卻看: lại được trông thấy, lại thấy...
- mạn 漫: nước đầy tràn, bao phủ, tràn khắp, mênh mang, ướt sũng...
- thi thư 詩書: tức Kinh Thi 詩 經, Kinh Thư 書經 trong Ngũ Kinh 五經 gồm: Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ 禮經 (hay Lễ Ký 禮記), Kinh Dịch 易經 và Kinh Xuân Thu 春秋經. Thời Khổng Tử san định các sách vở của Nho giáo có quyển thứ 6 là Kinh Nhạc (trong Lục Kinh) đã bị Tần Thủy hoàng cho đốt, phần còn lại góp thành chương Nhạc Ký đưa vào cùng bộ Xuân Thu nên chỉ còn 5 quyển (Ngũ Kinh). Ngũ Kinh cùng với Tứ Thư (gồm 4 cuốn: Đại Học, Trung Dung, Luận Ngữ và Mạnh Tử), là nền tảng của Nho giáo được san định, sắp xếp bởi Khổng Tử là một trong những thành tựu làm nên nền văn minh Trung Hoa.... Có khi chữ “thi thư ” cũng dùng để chỉ chung các quyển sách viết về đạo Nho hay thơ văn.
- hỉ dục cuồng 喜欲狂: vui mừng đến muốn phát cuồng...
- phóng ca 放歌: ca hát buông thả, thoải mái...
- túng tửu 縱酒: tha hồ, thoải mái uống rượu...
- thanh xuân 青春: chỉ chung mùa xuân, mùa xuân tươi trẻ, mùa xuân thắm tươi...
- Ba Giáp 巴峽: nằm phía bắc Ba Đông, Hồ Bắc bên Trung Hoa, còn gọi là Ba Kẽm....
- Vu Giáp 巫峽: thuộc vùng Vu Sơn, Tứ Xuyên T.H...
- tiện 便: thuận tiện, thích hợp,quen thuộc, liền ngay, yên...
- Tương Dương 襄陽: thuộc vùng Hồ Bắc, T.H.
- Lạc Dương 洛陽: nằm ở phía tây tỉnh Hà Nam, T.H. từng là kinh đô của nhiều triều đại tương tự như Trường An vùng Tây An,T.H.
Bài 80
CÁC DẠ 閣夜
Tuế mộ âm dương thôi đoản cảnh, 歲暮陰陽催短景,
Thiên nhai sương tuyết tế hàn tiêu. 天涯霜雪霽寒霄。
Ngũ canh cổ giốc thanh bi tráng, 五更鼓角聲悲壯,
Tam Giáp tinh hà ảnh động diêu. 三峽星河影動搖。
Dã khốc kỷ gia văn chiến phạt, 野哭幾家聞戰伐,
Di ca sổ xứ khởi ngư tiều. 夷歌數處起漁樵。
Ngoạ long dược mã chung hoàng thổ, 臥龍躍馬終黃土,
Nhân sự âm thư mạn tịch liêu. 人事音書漫寂寥。
(Quỳ Châu, 766)
Dịch nghĩa:
Những đêm và ngày cuối năm thôi thúc cảnh sắc thiếu vắng đi, - Nơi chân trời với sương tuyết, ban đêm đã bớt lạnh. – Vào lúc canh năm, tiếng trống và tù và vang lên nghe (vừa) buồn thảm (lại vừa) hùng tráng mạnh mẽ, - Vùng Tam Giáp, bóng hình những vì sao nơi dải sao(rộng lớn) lay động. (c.1-4)
Miền đồng nội có bao nhiêu nhà nghe tiếng khóc do chiến tranh và sự chinh phạt gây ra??! - Một vài tiếng ca hoang dại nổi lên từ các người đánh cá hay kẻ đốn củi. – Con rồng nằm ẩn hay (người) nhảy lên ngựa rốt cuộc đều thành đất vàng!, - Chuyện người và tin tức thư tín đều vắng tăm. (c.5-8)
Tạm chuyển lục bát:
CĂN GÁC VỀ ĐÊM
Cảnh quang ít ỏi hết năm,
Tuyết sương đã bớt lạnh căm góc trời.
Canh năm bi tráng trống còi,
Long lanh Tam Hiệp, ánh ngời dải sao.
Bao nhà chinh chiến khóc trào,
Ngư tiều vài tiếng hát ào vẻ hoang!
“Rồng nằm”, ”ngựa nhảy”: đất vàng!
Chuyện người, tin tức vắng tăm lặng lờ!
Chú thích:
- âm dương 陰陽: chi sự giao thoa giữa bóng tối và ánh sáng, giữa ngày và đêm,giữa đất và trời, giữa nữ và nam..v.vv..Đồng thời, cũng chỉ sự chuyển động thời gian và không gian của vũ trụ rộng lớn... v.v...
- Tam Giáp 三峽: vùng Ba kẽm hay còn gọi là vùng Tam Hiệp 三峡 gồm Tây Lăng Hiệp, Vu Hiệp và Cồ Đường Hiệp nằm giữa Tứ Xuyên và Hồ Bắc bên Trung Hoa.
- tinh hà 星河: dải rộng có nhiều ngôi sao như các dải Thiên Hà (galaxy), dải Ngân Hà (dòng Ngân hay sông Ngân) vẫn được nhìn thấy khi trời không trăng.
- ảnh động diêu(dao) 影動搖: bóng hình (các ngôi sao có ánh sáng) lay động lay động, dao động, lung linh.....
- dã khốc 野哭: tiếng khóc than lớn giọng nơi vùng đồng quê...
- kỷ gia văn 幾家聞: nghe tiếng ở bao nhiêu ngôi nhà...
- di ca 夷歌: tiếng ca hát mang vẻ hoang dại, man rợ (di)...
- sổ xứ 數處: một vài, có thể đếm được ở những nơi....
- ngọa long 臥龍: con rồng nằm ẩn dấu chờ thời cơ..., chỉ nơi ở của Gia Cát Lượng, viên tướng tài giỏi, nhiều mưu kế khi chưa ra giúp Lưu Bị bên Trung Hoa.
- dược mã 躍馬: nhảy lên lưng ngựa. Do bài phú của Tả Tư có câu: ” Công tôn dược mã nhi xưng đế” nói đến Công Tôn Thuật 公孫述 (đầu đời Đông Hán) tên tự là Tử Dương thủ lĩnh của một đám quân địa phương ở Mậu Lăng, quận Phù Phong bên Trung Hoa, cưỡi ngựa đi chinh phục đất Thục rồi xưng đế được 12 năm (25-36 STL)
- mạn tịch liêu 漫寂寥: vắng lặng, im ắng khắp cả, Khắp nơi (mạn) đều vắng vẻ yên ắng...
Bài 81
TIỂU HÀN THỰC CHU TRUNG TÁC 小寒食舟中作
Giai thần cưỡng ẩm thực do hàn, 佳辰強飲食猶寒,
Ẩn kỷ tiêu điều đới hạt quan. 隱几蕭條戴鶡冠。
Xuân thuỷ thuyền như thiên thượng toạ, 春水船如天上坐,
Lão niên hoa tự vụ trung khan. 老年花似霧中看。
Quyên quyên hý điệp qua nhàn mạn, 娟娟戲蝶過閒幔,
Phiến phiến khinh âu hạ cấp thoan. 片片輕鷗下急湍。
Vân bạch sơn thanh vạn dư lý, 雲白山青萬餘里,
Sầu khan trực bắc thị Trường An. 愁看直北是長安。
(năm 770)
Dịch nghĩa:
Giờ thìn tươi đẹp ,gượng gạo uống trà, thức ăn vẫn còn nguội lạnh. - Tựa ghế trông gầy gò ốm yếu ,đội đầu với chiếc mũ lông chim hạt. – Đi thuyền trên dòng sông mùa xuân tựa như ngồi trên trời!, - Tuổi già, trong cái nhìn, bông hoa tựa như sương mù! (c.1-4).
Con bướm xinh đẹp đùa giỡn nhởn nhơ vượt qua chiếc rèm cửa, - Con chim âu nhẹ nhàng vội (bay) xuống dòng nước chảy xiết. – Đám mây trắng và dãy núi xanh (trải dài) cả vạn dăm hơn!, - Buồn sầu nhìn thẳng hướng bắc, đó là Trường An (c.5-8)
Tạm chuyển lục bát:
NGÀY TIỂU HÀN THỰC LÀM THƠ TRONG THUYỀN
Ăn hàn ,uống gượng giờ lành,
Gầy nhom mũ trĩ, dựa nằm ghế thôi!
Thuyền xuân ngồi giống trên trời!
Ngắm hoa già lão như hơi sương mờ.
Qua màn, bướm giỡn nhởn nhơ,
Âu sà dòng xiết, phất phơ nhẹ nhàng.
Núi xanh ,mây trắng muôn ngàn,
Thẳng nhìn hướng bắc, Trường An dâng sầu!
Chú thích:
- tiểu hàn thực 小寒食: đây là một ngày tết của người Trung Hoa vào ngày 3 tháng 3 âm lịch để kỷ niệm Giới Tử Thôi .Đời Xuân Thu bên Trung Hoa, Tấn Văn công làm vua nước Tấn gặp loạn phải rời nước đi tỵ nạn dã gặp một hiền sĩ là Giới Tử Thôi theo giúp. Khi Tấn Văn công lấy lại nước đã ban thưởng cho những người có công lao nhưng lại quên Giới Tử Thôi. Thôi không hề oán giận vua rồi đưa mẹ vào núi ở ẩn. Đến khi Tấn Văn công nhớ ra đã quên đi việc phong thưởng cho Thôi nên cho người đi tìm. Nhưng Giới Tử Thôi vẫn ẩn lánh, không muốn nhận ban thưởng nên Tấn Văn công hạ lệnh cho đốt rừng nơi Thôi ở ẩn để ép buộc ông về với triều đình nhưng rồi cả hai mẹ con đều bị chết cháy. Nhà vua ân hận và thương xót cho lập miếu thờ rồi hạ lệnh không được đốt lửa ba ngày ,chỉ ăn đồ ăn để nguội nấu sẵn để tưởng niệm bậc hiền sĩ. - Với nước Việt, do chịu ảnh hưởng cả ngàn năm lệ thuộc phương Bắc, nhiều người dân nước ta, vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch kỷ niệm Khuất Nguyên bên Tàu, cũng bày lễ cúng bái tưởng niệm .Rồi tiết tiểu hàn thực ngày mồng 3 tháng âm lịch để tưởng niệm Giới tử Thôi cũng của văn hóa T.H. lại bày vẽ cúng bái. Đó là những người không liên can gì đến việc đề cao và giữ gìn văn hóa dân tộc! Chuyện bảo vệ đất nước chống ngoại xâm phương Bắc của biết bao vị anh hùng đáng kính là việc nên làm thay vì cúng bái những người mà Trung Hoa tôn sùng! Nếu không có những tiền nhân anh hùng từng ra sức chống giữ giặc ngoại xâm phương Bắc xâm lược sẽ chẳng còn nước non để sinh sống và thờ cúng vọng ngoại!
- giai thần 佳辰: giờ thần hay gọi đúng là giờ thìn nằm từ 7 giờ đến 9 giờ sáng. Giai thần là giờ thìn tốt đẹp ban sáng.
- cưỡng ẩm 強飲: uống trà một cách gượng gạo (cưỡng: ngang ngược, miễn cưỡng,gò ép,,bức bách...). Có khi cưỡng ẩm cũng chỉ việc uống rượu gượng ép chứ không chỉ việc uống trà...
- ẩn kỷ 隱几: tựa vào chiếc ghế có lưng dựa để nằm nghỉ...
- tiêu điều 蕭條: xơ xác, vắng vẻ, tịch mịch, sơ sài, thiếu thốn, gầy gò, ốm oi...
- đới hạt quan 戴鶡冠: đội mũ có kết lông chim giống như của con trĩ có màu xanh. (đới: đội, đeo, kính trọng...; quan: mũ nón...)
- hoa tự vụ 花似霧: bông hoa trông mờ nhạt như sương mờ...
- quyên quyên 娟娟: dáng vẻ xinh đẹp, tươi tắn, xinh xắn...
- qua nhàn mạn 過閒幔: (thấy) nhởn nhơ, thong thả, nhàn tản... v.v.. qua bức rèm treo cửa hay màn che mỏng...
- phiến phiến 片片: mỏng manh, mảnh mai, mảnh khảnh, mảnh vụn, mỏng...
- há cấp thoan 下急湍: sà xuống (há) vội vàng (cấp) trên dòng nước chảy xiết (thoan)...
- Trường An 長安: kinh đô đời nhà Đường thời Đỗ Phủ cũng là kinh đô của 13 triều đại trong lịch sử Trung Hoa, nổi tiếng hơn cả là nhà Hán và nhà Đường.
Tên của nó có nghĩa là nơi được hưởng bình yên lâu dài. Nay thuộc thành phố Tây An, T.H.
(Lần đến: THƠ ĐỖ PHỦ - bài 82, 83 và 84)
Dương Anh Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét