Vai Trò Mạng Xã Hội Trong Những Vụ Thảm Sát

 

Vụ thảm sát Uvalde vẫn gây ra những ảnh hưởng chấn động khắp nước Mỹ (ảnh: Michael M. Santiago/Getty Images)

VAI TRÒ MẠNG XÃ HỘI TRONG NHỮNG VỤ THẢM SAT 

Lê Tây Sơn 

Trước khi xả súng ngày 24 Tháng Năm 2022, Salvador Ramos, kẻ gây ra vụ thảm sát kinh hoàng tại thị trấn Uvalde đã thường xuyên đe dọa các cô gái tuổi teen trên mạng xã hội. Rõ ràng, khi những kẻ thủ ác chuyển sang mạng xã hội để săn mồi, phát tán thông điệp hận thù, đe doạ và chuẩn bị tấn công, các biện pháp bảo vệ cũ đã không còn hiệu quả.

Cảnh báo rơi vào những lỗ tai điếc!

Những người trẻ tuổi từng gặp kẻ được cho là “tay súng trên mạng” Salvador Ramos cho biết hắn đã đe dọa bắt cóc, hãm hiếp hoặc giết chết họ. Nhưng họ nói rằng các báo cáo gửi đến “những nơi phải gửi” đã bị bỏ qua với kết luận kiểu “sự giận dữ của anh ta chỉ là… chuyện bình thường trên mạng!”. Ramos lộ rõ sự tục tằn và đáng sợ khi thích gửi tin nhắn giận dữ và hình ảnh về súng đến các cô gái. Y còn đe dọa cưỡng hiếp hoặc bắt cóc họ, rồi sau đó tự cười nhạo “đây chỉ là trò đùa lớn”! Vấn đề ở chỗ đa số cô gái trẻ từng nói chuyện trực tuyến với Ramos trong những tháng trước khi y gây án lại hiếm khi báo cáo về những gì họ gặp phải.

Tất cả dẫn đến câu hỏi: Làm thế nào mà một thanh niên 18 tuổi có thể thoải mái phát tán rất nhiều sự căm ghét và thù hận trên mạng mà không hề bị trừng phạt hay ít nhất là lên tiếng cảnh báo từ những người có trách nhiệm quản lý mạng xã hội và những người được báo cáo? Đáng ngại hơn là những mối đe dọa này không được phát hiện bởi cha mẹ, bạn bè và giáo viên mà bởi những “người lạ” chưa hề gặp Ramos ngoài đời. Tờ The Washington Post đã được cho xem các video, bài đăng và tin nhắn văn bản do Ramos gửi và trò chuyện trực tuyến với bốn thiếu nữ tuổi teen. Những cô gái này (giấu tên vì sợ bị quấy rối) sống ở nhiều nơi trên thế giới nhưng cùng gặp Ramos trên Yubo, một ứng dụng khá phổ biến đối với giúp trẻ.

Những “người trong cuộc” lên tiếng

Ứng dụng Yubo được tải xuống hơn 18 triệu lần ở Mỹ, riêng tháng trước hơn 200,000 lần (theo ước tính từ công ty phân tích Sensor Tower). Trên Yubo, mọi người có thể tụ tập trong các phòng trò chuyện (chatroom) trong thời gian thực, được gọi là bảng điều khiển (panel), để nói chuyện, gửi tin nhắn và chia sẻ video, một hình thức giao tiếp kỹ thuật số giống như tụ tập bạn bè (hangout) ngoài đời thực. Những cô gái cho biết Ramos bắt đầu trò chuyện với họ và theo dõi họ trên các nền tảng khác, gồm cả Instagram, nơi y dễ dàng gửi tin nhắn bất cứ lúc nào muốn.

Sau một thời gian, họ bắt đầu phát hiện ra “có một cái gì đó không ổn” và nhận thấy “một khía cạnh đen tối” nằm trong cuộc trò chuyện. “Ví dụ, Ramos đăng hình ảnh những con mèo chết, nhắn những tin nhắn lạ và nói đùa về việc tấn công tình dục” – một cô gái nói. Trong một video ghi từ phòng trò chuyện trực tiếp của Yubo, Ramos nói: “Mọi người trên thế giới này đều xứng đáng bị hãm hiếp”! Một cậu bé 16 tuổi sống tại Austin, thủ phủ tiểu bang Texas cho biết cậu thường xuyên nhìn thấy Ramos trong các bảng điều khiển của Yubo và y thường xuyên đưa ra những bình luận về tình dục, kích động các phụ nữ trẻ trên ứng dụng và gửi cho cậu ta lời đe dọa giết chết trong một cuộc trò chuyện vào Tháng Một.

Cùng với Facebook, Instagram là mạng xã hội có rất nhiều mặt trái (minh họa: solen-feyissa-unsplash)

“Tôi đã chứng kiến ​​anh ta quấy rối các cô gái trong chatroom, đe dọa cưỡng hiếp và bắt cóc họ – thiếu niên nói – Đây không phải kiểu nói đùa ngẫu hứng một lần rồi thôi mà diễn ra thường xuyên”. Thấy có vấn đề, thiếu niên này và bạn bè báo cáo ngay tài khoản của Ramos cho Yubo, cảnh báo về hành vi bắt nạt và các vi phạm lặp đi lặp lại khác. “Nhưng chúng tôi không bao giờ nhận được phản hồi, và tài khoản vẫn hoạt động bính thường” – thiếu niên nói.

Khi được The Washington Post hỏi, Amy Williams, người phát ngôn của Yubo, không xác nhận hay phủ nhận công ty có nhận được báo cáo về các vi phạm của tài khoản Ramos không, nêu lý do “đang có một cuộc điều tra tích cực của cảnh sát và vì thông tin này liên quan đến dữ liệu của một cá nhân cụ thể, chúng tôi không thể chia sẻ công khai vào thời điểm này”.

Thứ Tư tuần trước, Thống đốc Texas Greg Abbott (Cộng hoà) cho biết trước khi xảy ra cuộc thảm sát, trong một tin nhắn trên Facebook, Ramos viết “Tôi sẽ bắn bà tôi và tôi sẽ bắn một trường tiểu học”! Hai ngày sau, Bộ An toàn Công cộng Texas tiết lộ Ramos đã thảo luận nhiều lần về việc mua một khẩu súng trong các cuộc trò chuyện riêng tư trên Instagram. Mười ngày trước khi nổ súng, y gửi đi một thông điệp ngắn bí ẩn: 10 ngày nữa! Một người hỏi y: Bạn sẽ tấn công một trường học hay một cái gì đó?. Ramos trả lời: “Không, đừng hỏi những câu ngu ngốc như thế. Hãy chờ và thấy!”.

Thoải mái đưa thông điệp bạo lực lên mạng

Một khảo sát của Trung tâm nghiên cứu Pew năm 2021 cho thấy những người trẻ tuổi thường gặp các hành vi nhũng nhiễu trên mạng hơn. Khoảng 2/3 người lớn dưới 30 tuổi thừa nhận họ từng bị quấy rối trực tuyến. 33% phụ nữ dưới 35 tuổi nói họ từng bị quấy rối. Danielle K. Citron, giáo sư luật tại Đại học Virginia, giải thích: “Phụ nữ và trẻ gái thường không báo cáo những đe dọa hiếp dâm cho cơ quan thực thi pháp luật hoặc người lớn đáng tin cậy vì họ cảm thấy dư luận xã hội xem họ không xứng đáng nhận được sự an toàn và riêng tư trên mạng. Đôi khi, họ không tin sẽ có người giúp đỡ”.

Ramos rất ít tiết lộ về bản thân trên mạng, thường chỉ chia sẻ tên và tuổi. Y sử dụng các biệt danh như “salv8dor_”, “TheBiggestOpp”. Ảnh đại diện là ảnh tự chụp đang giơ chiếc áo hoặc nhìn đăm đăm trước tấm gương vỡ. Thoạt đầu, Ramos đăng cả video về động vật, chủ động các màn tán tỉnh và chia sẻ những điều thân mật về quá khứ cá nhân khiến một số thiếu nữ có cảm giác y giống như “những người bạn ở xa” của họ. Nhưng trong những tháng gần đây, Ramos bắt đầu đăng những hình ảnh u ám hơn, ảnh đen trắng đầy tâm trạng và những bức ảnh về khẩu súng trường trên giường của mình.

Những lời đe dọa của y thường mơ hồ hoặc không cụ thể, do đó dễ bị đánh đồng với một trò đùa hoặc bỡn cợt quá đáng. Một cô gái nói với The Washington Post: “Lần đầu tiên nhìn thấy Ramos trong một bảng điều khiển Yubo tôi nghe anh ta nói với ai đó: Hãy im lặng trước khi tôi bắn bạn! Nhưng tôi nghĩ điều đó là vô hại của bọn trẻ quậy phá”. Đến tuần trước khi gây án, Ramos bỗng bắt đầu nói bóng gió nhiều lần về một điều gì đó sẽ xảy ra vào thứ Ba (24 Tháng Năm) với ít nhất… ba cô gái. Anh ta nói: Tôi sẽ tiết lộ với bạn trước giờ thứ 11. Đây là bí mật nhỏ của tôi”. Vào buổi sáng ngày nổ súng, Ramos gửi cho một cô bức ảnh chụp hai khẩu súng trường. Khi cô gái hỏi lý do tại sao lại gửi, y không trả lời.

Các mạng xã hội phản ứng ra sao?

Vụ nổ súng ở Uvalde xảy ra chưa đầy hai tuần sau khi một tay súng khác giết 10 người da đen trong một cửa hàng tạp hóa ở Buffalo, New York. Y phát trực tiếp vụ tấn công thông qua dịch vụ video Twitch (bị xóa sau vài phút nhưng bản sao vẫn còn trên mạng). Tay súng Payton Gendron cũng sử dụng nền tảng trò chuyện Discord làm nơi lưu các bài viết trực tuyến và danh sách việc cần làm trước khi hành động.

Những tiết lộ về hoạt động trên mạng xã hội của tay súng Uvalde càng tạo cơ sở cho nhiều năm phàn nàn từ các nhà hoạt động và những nhân vật nổi tiếng về việc Instagram không làm gì nhiều để chống lại những người kẻ gây rối và nguy hiểm trên mạng. Instagram biện minh “xử lý các tin nhắn lạm dụng khó hơn so với nhận xét trên các trang công khai” và ứng dụng không sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để chủ động phát hiện những lời nói căm thù hoặc bắt nạt. Thay vào đó, người dùng Instagram có thể báo cáo các tin nhắn trực tiếp vi phạm các quy tắc của công ty về ngôn từ căm thù, bắt nạt, kêu gọi bạo lực để dịch vụ có thể chặn những người kẻ vi phạm.

Minh họa: dimitri-karastelev-unsplash

Nhưng nhiều tin nhắn xấu vẫn trót lọt. Trung tâm chống Thù hận kỹ thuật số (Center for Countering Digital Hate), cho biết tháng trước họ đã phân tích hơn 8,000 tin nhắn trực tiếp được gửi đến năm phụ nữ nổi tiếng và phát hiện Instagram đã không xử lý 90% tin nhắn lạm dụng, dù đã được báo cáo. Những người chỉ trích Facebook tin rằng khả năng xử lý các bài đăng nguy hiểm sẽ khó khăn hơn nếu công ty áp dụng kế hoạch mở rộng mã hóa end-to-end (được cài đặt mặc định trên tất cả các dịch vụ nhắn tin) để chỉ người gửi và người nhận mới nhìn thấy nội dung của nó (hiện mã hóa đã cài đặt mặc định trên WhatsApp nhưng vẫn cho phép tùy chọn trên Instagram và Facebook). Nhưng công ty lập luận rằng khi nhiều người đổ xô vào nhắn tin riêng tư, công ty muốn đảm bảo các mạng truyền thông xã hội “tập trung vào quyền riêng tư”.

Những năm gần đây, Instagram đã ra mắt các công cụ mới để bảo vệ thiếu niên khỏi những kẻ săn mồi. Năm ngoái, công ty đã bắt đầu đặt tài khoản của thiếu niên ở chế độ riêng tư mặc định ngay sau khi họ đăng ký Instagram để ngăn người lớn gửi tin nhắn trực tiếp đến những người không theo dõi họ. Gần đây, công ty giới thiệu thêm tính năng “ẩn từ”, cho phép người dùng lọc các từ, cụm từ và biểu tượng cảm xúc xúc phạm trong các tin nhắn để đưa vào một hộp thư đến riêng biệt. Yubo cho biết họ cấm các bài đăng đe dọa, bắt nạt người khác đồng thời sử dụng kết hợp phần mềm và kiểm duyệt do nhân viên của họ thực hiện để hạn chế các nội dung không phù hợp. Mọi người có thể chặn tài khoản của người khác hoặc cách báo cáo với nhóm “chuyên gia an toàn” để được phản hồi thoả đáng.

Đó là những gì những công ty mạng xã hội luôn nói. Thực tế thì khác!

Lê Tây Sơn - Saigon Nhỏ